Albert Vataj

Ndoshta njerëzit nuk mund ta besojnë, por Ernest Heminguej ishte i mbushur me dyshime. Ndoshta nuk kishte dyshime mi gratë, mbi madhësinë e peshqve që peshkonte apo mbi kuptimin e heroizmit. Por ama ishte i mbushur plot dyshime sesi do ta mbyllte kryeveprën e tij “Lamtumirë armë”. Një roman i tërë kushtuar Luftës së Dytë Botërore, i njohur gjerësisht edhe nga lexuesit shqiptarë. E rishkroi 39 herë pa gjeti karar. E ka rrëfyer vetë këtë fakt në një intervistë të dhënë në vitin 1958. Por nuk e mbylli me kaq, sepse janë plot 47 variante që vetë Heminguej mendoi t’i jepte si finale këtij romani. Shumë e kanë cilësuar simbolikisht si “ofiçina” e “Lamtumirë armë”. Të gjitha variantet do të bëhen të njohura nga lexuesi përmes një botimi që është parashikuar për Amerikën nga shtëpia botuese e autorit “Simon & Schuster”, në një variant të ribotuar të romanit. Hap pas hapi ky variant i ri do t’u shkojë lexuesve në të gjithë botën. “Lamtumirë armë”, në variantin e tij të botuar në v

Gabriel Garcia Marquez është një nga shkrimtarët më të mëdhenj të botës dhe ne si pjesë e saj jemi me fat që e kemi këtë gjeni të letrave dhe emocionit njerëzor ende mes nesh. Sivjet ai e festoi përvjetorin e ditëlindjes së 85-të, që këtë herë përkon edhe me 30-vjetorin e laureimit me çmimin Nobel për letërsinë. Më poshtë sjellim pjesë nga një intervistë e dhënë për ‘Paris Review’ A mendoni se një roman mund të japë më tepër se një shkrim shumë i mirë gazetaresk? Jo. Nuk shoh ndonjë dallim mes tyre. Burimi është i njëjtë, materiali është i njëjtë, gjuha është e njëjtë dhe të dyja janë forma madhështore rrëfimtarie. Të pakrahasueshme. A kanë përgjegjësi të ndryshme gazetari dhe shkrimtari në balancimin e së vërtetës përkundër imagjinatës? Në gazetari edhe një fakt i vogël i rremë përmbys gjithë punën. Ndërsa në fiksion një fakt i vetëm i vërtetë i jep legjitimitet gjithë punës. Ky është dallimi i vetëm dhe ka të bëjë me anën subjektive të shkrimtarit, ashtu edhe të gazet

Ismail Kadare nuk na lejon të harrojmë lehtësisht. Veprat e tij ruajnë kujtimet e jetës së zymtë në Shqipërinë e vogël stalinistë. Një dekadë më parë zbulova romanin e Kadaresë, “Pallati i Ëndrrave”. Kjo vepër më rikujtoi se stalinizmi ka mbijetuar në Europë deri para pak kohësh. Unë pashë tek Kadareja një shkrimtar të madh, i cili ashtu si edhe shkrimtarë të tjerë nga kombe të vegjël dhe gjuhë pak të njohura, duket se nuk kishte arritur njohjen që meritonte. Një projekt kërkimi shkencor që vijoi më pas, më 2003-in, më dha mundësi të njihem me veprat e tjera të Kadaresë dhe më çoi drejt një udhëtimi në Shqipëri si edhe tek vetë shkrimtari në Paris e Tiranë. Gjatë shkrimit të këtij libri e kam njohur Kadarenë si një njeri, eksperienca e të cilit në shkrime, politikë dhe etnicitet ishte e jashtëzakonshme edhe për Europën socialistë të shekullit të njëzetë. Konteksti i diktaturës shqiptare, arsimimi i shkrimtarit në Moskë, njohja e hershme e kompleksitetit të veprave të shkruara

Ka dalë nga shtypi vitin e kaluar në gjuhën franceze, por përkthimi në gjuhën gjermane është botuar tani. Autori i tij momentalisht prezanton librin e tij në qytete të Gjermanisë. Fjala është për librin “Më rrëfe për betejat, mbretëritë dhe elefantët” të autorit të ri francez Matijas Enar, libër për udhëtimet e artistit të madh Mikelanxhelo në Stamboll, kur ai quhej ende Konstantinopojë. Libri “Më rrëfe për betejat, mbretëritë dhe elefantët” i autorit Matijas Enar, është botuar vitin e kaluar në frëngjisht dhe sivjet në gjermanisht. Libri bën fjalë për udhëtimet e Mikelanxhelos në Stamboll. Ka dalë nga shtypi vitin e kaluar në gjuhën franceze, por përkthimi në gjuhën gjermane është botuar tani. Autori i tij momentalisht prezanton librin e tij në qytete të Gjermanisë. Fjala është për librin “Më rrëfe për betejat, mbretëritë dhe elefantët” të autorit të ri francez Matijas Enar, libër për udhëtimet e artistit të madh Mikelanxhelo në Stamboll, kur ai quhej ende Konstantinopojë. N

Një libër i ri përpiqet të hedhë dritë mbi jetën dhe vdekjen e piktorit të njohur holandez, Vinsent Van Gogh. Sipas dy autorëve, Steven Naifeh dhe Gregory Smith, piktori nuk ka vrarë veten, por ka vdekur si pasojë e një incidenti me armë. Naifeh dhe Smith pretendojnë se Van Gogh është plagosur për vdekje nga vëllai adoleshent i një mikut të tij që gëzonte respektin e artistit. Dëshmohet se gjatë një konfrontimi në qytetin francez Auvers-sur-Oise në vitin 1890, djali hapi zjarr me një armë. Ata gjithashtu përshkruajnë dhe një tjetër teori, ku thuhet se Van Gogh u qëllua nga dy djem në një lokal të cilët ishin duke luajtur me një pistoletë që kujtonin se nuk funksiononte. Naifeh dhe Smith, ky i fundit fitoi çmimin Pulitzer për biografinë e artistit amerika Jackson Pollock, kanë kaluar dhjetë vjet kërkime për librin e tyre, e cila do të dalë nesër në Londër, Britani. Autorët pretendojnë se impresionisti holandez “nuk dinte asgjë rreth armëve” dhe se pavarësisht dëshmive se ai vdiq n

Në Muzeun Orsay të Parisit gjendet një tablo në të cilën Muza me krahët e një engjëlli përqafon Hesiodin dhe i dhuron spektrin e poetit, duke i vendosur një kurorë në kokë. Është një skenë të cilën vetë poeti e ka përshkruar në poemën mitologjike “Teogonia”, por përveç mundësisë për t’u kënduar perëndive, poetët morën edhe një tjetër dhuratë. E padukshme, e errët dhe e frikshme, që i ka shoqëruar poetët që prej shekujve. Hipokrati i gjeti një emërtim: melankoli, atë që babai i mjekësisë e quante dhimbje të shkaktuar nga një gjendje e trishtueshme, “humor vjeshtor”. “Nëse frika ose trishtimi zgjasin për një kohë të gjatë, atëherë ky është një fenomen melankolik”, thoshte Hipokrati. Kishte parashikuar edhe pasojat: mungesë oreksi, apati, pagjumësi, irritim. Pa qenë nevoja të ishte mjek, katër shekuj më vonë, Seneka përshkruan në “Qetësia e shpirtit” dhimbjen e atij që gjendet “pa forca për të përballuar kundërshtitë, i paaftë për të toleruar dhimbjen për të shijuar gjërat”. N

Shkrimtari i njohur francez, Albert Kamy, i cili humbi jetën në një aksident trafiku në vitin 1960, ndoshta është viktimë e Shërbimit sovjetik për zbulim (KGB), deklaroi akademiku italian Giovani Cattali për “Corriere della sera”. Konfirmimi i Cattalit se KGB-ja e likuidoi autorin e veprave “I huaj” dhe “Miti i Sizifit”, te shumë njerëz shkaktoi dyshim. Shkencëtari italian i referohet një pjese të ditarit të poetit çek Jan Zabrana. Në ditarin e tij, Zabrana shkruan se ka pasur takim me një agjent të KGB-së. “Dëgjova diçka shumë të çuditshme nga një njeri, i cili di shumë punë dhe i cili ka burime të mira zbuluese. Ai tha se aksidenti, në të cilin Albert Camus (Kamy) ka humbur jetën është organizuar nga agjentët sekretë sovjetikë. Ata e kanë dëmtuar gomën e automjetit, përmes një pajisjeje, e cila gjatë shpejtësisë së caktuar do ta shfrynte gomën”, shkruan Zabrana në ditarin e tij. Cattali pohon se urdhri për likuidimin e Kamy, ka ardhur drejtpërdrejt nga ministri i atëhershëm

William Shekspir me të drejtë konsiderohet si shkrimtari më i shkëlqyer i gjuhës angleze dhe si një ndër shkrimtarët më të mëdhenj të të gjitha Sulm vetëvrasës në Indonezi. 17 të plagosur kohërave. Për të gjithë ata që pëlqejnë këtë shkrimtar i sjellim disa kuriozitetet e tij. 1- Mesazhi i fshehtë Nëse na rastis që të kemi në dorë versionin e parë të publikuar të “Hamletit” dhe ta kthejmë atë në horizontalisht, do të vërejmë se në rreshtin në të majtë, lexohet fraza: “I am a homosexual” (Jam homoseksual). Është një mesazh apo një rastësi ?! 2- Njohës i mirë i botës së kafshëve Bota e kafshëve prezantohet shumë mirë në punët e Uilliam Shekspir. Më shumë se 3.000 referime ndaj 180 speciesh të ndryshme kafshësh, disa reale dhe disa imagjinare, janë gjetur në punët e tij. 3- Fjalët e Shekspirit Fjalët (në anglisht) “assassination” (vrasje) dhe “bedroom” (dhomë gjumi) u shpikën nga Shekspiri. 4- Superinteligjenti Fjalori ose bagazhi i fjalëve të një amerikani n

Shkrimtari me famë botërore Ismail Kadare është i mendimit se Shqipëria dhe Greqia nuk janë aspak fqinj të mirë dhe kjo ka vite, madje shekuj. “Kemi qenë nën një fatkeqësi të përbashkët osmane dhe prapë shkonim jo mirë. U bëmë shtete të lira, gjithmonë vazhdon e njëjta gjë. Tani jemi të dy në NATO, gjithmonë ashtu”, shprehet Kadare. Në intervistën dhënë gazetës “Pobjeda” të Malit të Zi, Kadare vlerësoi se në gadishullin plot keqkuptime dhe psikoza të zymta, raportet Mal i Zi – Shqipëri janë një model i kundërt, model i së ardhmes së qytetëruar, që Evropa e Bashkuar duhet të dijë ta çmojë. Shkëpusim pjesë nga kjo intervistë e gjatë për këtë gazetë të Malit të Zi para vizitës së Kadaresë në këtë shtet, ku do t’i promovohet romani i tij i përkthyer “Darka e gabuar”. Temat për veprat Tuaja i nxirrni nga historia shqiptare, nga mitologjia, folklori, por madje edhe nga viset, siç është Egjipti, por me referenca edhe ndaj aktualitetit. Ishin inspiruese piramidat dhe ndërtimi i tyr

Në gusht të vitit 1899, në Buenos Aires, Argjentinë , do të lindte Jorge Luis Borges. Fëmija i quajtur “Georgie” nga familja e tij, dhe që vetëm kur ishte 9 vjeç do të përkthente Wilde “Thë Happy Prince” nga anglishtja në spanjisht (gjyshja e tij ishte angleze), do të bëhej një shkrimtar i madh , për t’u konsideruar nga shumëkush “si një nga shkrimtarët më brilantë dhe më polemizues të planetit”. Ky Borges, që në të vërtetë i përgjante më shumë se një bombe atomike, kishte gjithnjë si lemë në mendje: “nëse gjen një çelës ai mund të hapë një portë”. Sot fenomeni Borges, autori i “El Aleph” nga erudicioni, historia dhe etimologjia , është një idil i preferuar nga shumëkush. Ata që marrin pjesë në panaire librash që zhvillohen në botë, duhet ta kenë vënë re se ai nga një shkrimtar elitar, sot është një hero popullor. Stili origjinal, ironia therëse, temat që trajton, bëjnë që edhe shkrimtarët e mëdhenj të kohës sonë ta njohin atë si mjeshtër të madh, duke e përcaktuar si një

Nik Xhelilaj, aktori nga Shqipëria i cili në vitin 2010 ishte shpërblyer në Festivalin e Filmit Ndërkombëtar “PriFilmFest”, me çmimin “Bekim Fehmiu”, për rolin më të mirë të mashkullit që e kishte realizuar në filmin “Shqiptari”, duhet ta ruajë me xhelozi këtë çmim, pasi që ishte aktori i parë dhe i fundit që është nderuar me çmimin me emër të aktorit të madh shqiptar Bekim Fehmiu, pasi që, vendimi i Lutfi Hazirit, për dhënien e këtij çmimi, nuk u zbatua më në vitet e tjera. “PriFilmFest”, edhe vitin e fundit kishte ndarë çmimin për aktorin më të mirë, mirëpo pa emërtimin Bekim Fehmiu, pasi që, për këtë çështje nuk e kanë pasur më bekimin e Ministrisë për Kulturë, Rini dhe Sporte, pasi që edhe si çmim ka dalë nga ky institucion. Ndërkohë, përderisa po afrohemi drejt edicionit të radhës së këtij festivali, organizatorët nuk kanë marrë ndonjë shenjë se në këtë vit mund ta ndajnë apo jo këtë çmim. “Ne na kishin bërë nder nëse Ministria për Kulturë vendos që çmimi ‘Bekim Fehm

U mbushën 79 vjet që nga data e 13 gushtit të vitit 1933, ku në qytetin e Selanikut u vra në pabesi dhe mizori ish-Kryeministri i Shqipërisë Hasan Prishtina. Gjatë viteve të qëndrimit tim në Selanik dhe duke kërkuar nëpër arkivat greke gjeta gazetën greke  “ Μακεδονικα Νεα ” (Maqedonia e Re) të asaj kohe që mbetet i vetmi dokument historik që sjell një foto të Hasan Prishtinës i vdekur si dhe ngjarjen me imtësi. Në gazetën “ Μακεδονικα Νεα ” (Maqedonia e Re) e datës 14.8.1998, është botuar dhe fotografia e vrasësit Ibrahin Çelos. Gazeta shkruan për jetën, veprimtarinë dhe pasurinë në Selanik të Hasan Prishtinës dhe na sjell një fakt të vërtetë për datën e vrasjes së tij që deri më sot shumë historian shqiptar që janë marrë me figurën e tij e kanë gabuar duke shkruar si datë të vrasjes 14 gushtin e 1933, por sipas gazetës së kohës është data 13 gushti i 1933. Afër vendit ku është qëlluar Hasan Prishtina ndodhej vendi i punës ku unë punoja për disa vitesh në Selanik, ndër

Studiuesi amerikan John Martin Fischer është angazhuar për të gjetur përgjigje rreth botës së përjetshme. Atij i është besuar një projekt trevjeçar për të studiuar sekretet e pavdekshmërisë. Të gjesh financime për të bërë kërkime në SHBA nuk është aspak e vështirë. Mjafton që projekti të jetë i vlefshëm dhe shkencëtarë, kërkues, mjekë, inxhinierë, apo akademikë të disiplinave të ndryshme, mund të marrin fonde shtetërore dhe të mbështeten edhe te fondacionet private. Por 5 milionë dollarë për një filozof përbëjnë një risi edhe për botën akademike amerikane. Janë paratë që John Martin Fischer, profesor filozofie në Universitetin e Kalifornisë ka marrë nga “Tempelton Foundation” për “The Immortality Project”, një program trevjeçar për të studiuar sekretet e pavdekshmërisë. Një investim i dukshëm që Tempelton –fondacioni filantropin me tendencë konservatore – deshi të bëjë për të gjetur përgjigjet e pyetjeve mijëravjeçare: nëse dhe në çfarë forme mbijetojnë apo mund të mbijetojnë

Biografët kanë ende dyshime nëse kjo histori dashurie, që thuhet se zgjati dhjetë vjet, është e vërtetë. Vet Lidia Avilova e ka rrëfyer në autobiografi. E martuar dhe me fëmijë ajo nuk u divorcua kurrë, por vdiq duke përqafuar varrin e Çehovit Lidia Alekseevna Avilova ka jetuar mes viteve 1864 dhe 1943. Për të nuk do të flitej ende nëse nuk do të ishte përfshirë në një histori sentimentale, të mbështjellë me mister. Lidia lindi në Tula, një qytet i njohur për kallashnikovët dhe vodkën, një vend që ndodhet pranë Jasnaja Poljana, aty ku Tosltoi kaloi një pjesë të mirë të jetës së tij dhe ku shkroi kryeveprat. Lidia Avilova vdiq në Moskë duke përqafuar varrin e Anton Çehovit. Nga ajo kanë mbetur qindra dëshmi, por në veçanti “Autobiografia”. Ky botim, mban si nëntitull: “Çehovi në jetën time”. Studiuesit e letrave të saj, mendojnë se në fazën parapërgatitore të kësaj autobiografike, Lidia mund t’i ketë vënë edhe titullin “Historia e dashurisë e jetës sime”, gjë që do ta kthente