Albert Vataj

Praga gumëzhin nga muzikantët e rrugës. Prej shumë vitesh Vaclav Kamenik dhe tre kolegët e tij e fitojnë në këtë mënyrë jetesën. Por pas disa ditësh në Pragë nuk do të ketë më skena në qiell të hapur. Ky është zëri i pranverës në Pragë. Muzikë e lumtur dixieland në pjesën historike të qytetit. Shumë kalimtarë qëndrojnë, lëkunden me ritmin e muzikës dhe hedhin ndonjë monedhë në kapelë. Prej shumë vitesh Vaclav Kamenik dhe tre kolegët e tij e fitojnë në këtë mënyrë jetesën. Por pas disa ditëve këto dalje në skenë në rrugë do të ndalohen. "Të gjithë muzikantët do të dëbohen. Kjo është që të vësh kujën dhe krejtësisht e panevojshme. Kudo në botë funksionon një gjë e tillë, përse ndalohet te ne?“ Këtë pyetje e bëjnë shumë banorë të Pragës. Për shumicën e banorëve muzika pa dyshim që është pjesë e qytetit të tyre. "Ajo është e mrekullueshme. Jo vetëm turistët janë të entuziasmuar prej saj. Një atmosferë e mrekullueshme. Pa muzikë nuk mund ta imagjinoj qytetin tim."

Behar Gjoka Atdheu i parë i arbënorëve, gjithnjë dhe vetëm simbas dokumentave dhe hulumtimeve të historianëve, gjuhëtarëve, arkeologëve dhe të jo pak studiuesve të fushave të tjera, ka qenë dhe do të mbetet Iliria. Porse, gjithashtu na bie në sy se veçmas në kohët moderne, kjo hapësirë reale dhe imagjinare, nga faktike si hipotezë, madje e shoqëruar edhe me shenja të përfillshme, që zakonisht na vijnë sidomos nga zbulimet e vazhdueshme arkeologjike, tashmë vjen e bëhet edhe një hapësirë e përfillshme fatidike, pra mirëfilli letrare, e rrokshme lehtësisht në realitetin artistik të tre shkrimtarëve, pa asnjë dyshim, nga më të shquarit e letërsisë shqipe të shekullit të njëzet. Prania e Ilirisë, si botë dhe univers letrar, si atdhe real dhe imagjinar, tashmë e përfillshme si shenjë dhe dëshmi artistike, në hapësirat e teksteve të shkrimtarëve Dhimitër Pasko alias Mitrush Kuteli, qëpërkon më tepër me fillesat e gjurmëve të modernitetit në letrat shqipe, të Anton Pashku dhe Martin