Sot 146 vite më parë lindi Xhorxh BAJRONI, fisniku rebel
Dëshironte të përcaktohej "opozitar i
lindur". Megjithë prirjen për të dramatizuar egzistencën e tij dhe
"për të mbajtur qëndrime", Bajroni ishte shumë i kthjellët lidhur me
veten, e kjo mënyrë shfaqjeje përmbledh mirë aspektin themelor të jetës së
poetit. Rebel përballë koncepteve letrare e sociale të kohë së tij, ai ka
denoncuar vazhdimisht hipokrizinë në fushën politike, poetike e morale, duke
mohuar zgjidhjen e lehtë të bazuar në ndarjen e këtyre tre aspekteve.
Në të vërtetë për Bajronin politika, morali
dhe poezia janë të lidhur pazgjidhshmërisht: për këtë vepra dhe jeta e tij
përbëjnë një tërësi unike. Dhe fakti se ai e kryente këtë gjë në mënyrë të
ndërgjegjshme e të vendosur, e bën rebelimin e tij më efikas dhe të mahnitshëm.
Kur vdiq në Mesollongj më 1824, para se të kishte kohë për të marrë pjesë në
betejat e luftës së pavarësisë, grekët e kuptuan shpejt se ai kishte shkuar për
të marrë pjesë në luftën e tyre për liri bashkë me aleatët evropianë si një
martir, si një hero në gjendje, që me shembullin e tij, të mobilizonte
ndërgjegjet e për të kontribuar në thyerjen e shtypësit otoman. Ishte ky
përfundim i denjë i një ekzistence relativisht të shkurtër, gjatë së cilës poeti
kishte dëshmuar vazhdimisht superioritetin e aksioneve përballë fjalëve. I
lindur opozitar, vdiq duke u kundërvënë.
Jeta e trazuar e Bajronit e bëri atë arketip
të shkrimtarit "romantik" dhe aktualisht shumë besojnë se është
pikërisht kjo lloj jete që peshon dhe e bën atë një personazh të paharrueshëm.
Tani, duhet pranuar, se jeta dhe vepra e Bajronit janë në harmoni perfekte.
Poeti po, është konsideruar kurdoherë i mallkuar; veçse për këtë kishte arsye
të mjaftueshme, si fizike (ishte i trishtuar nga një këmbë e deformuar), ashtu
dhe psikologjike (kishte patur një fëmijëri fatkeqe bashkë me një nënë puritane
në Aberdeen).
Kur më 1798 trashëgoi nga xhaxhai pronën e
Newstead Abbey, afër Notingamit, djaloshi Bajron u bind se të qenët pjestar i
aristokracisë së Regencës (Mëkëmbësisë), do t’i lejonte të merrte revanshin për
poshtërimet e pësuara në fëmijëri. Sidoqoftë ai kërkonte tashmë të afirmohej me
të gjitha mënyrat. Në makthet nga pamja fizike, më 1810 arriti të thotë, pasi
kishte kapërcyer me not Helespontin, se ajo ishte ndërmarrja më e madhe e jetës
së tij. I çliruar nga vargonjtë e varfërisë, u lëshua në një karrierë
ngashnjyesi, çdo episod i së cilës dukej si një sfidë ndaj koncepteve të kohës.
Lidhjet e tij të mëpasme godasin gjithnjë e më shumë shoqërinë e mirë, në të
cilën, pa u kujdesur për skandalet, poeti gjeti të dashura pasionante të
personazhit të tij.
Çmimi i paguar nga Bajroni për këtë rebelim të
vërtetë e personal seksual do të jetë egzili:
Duke lënë Anglinë për në Itali në prill 1816,
nuk do të kthehej më kurrë. Por u ngushëllua shumë shpejt me kënaqësitë
dashurore që iu dhuruan në Venecia. Duket se u paqëtua vetëm duke u bërë
"kavalieri shërbyes" i konteshës Tereza Guçioli. Megjithatë edhe në
këtë rast nuk arrin t’u nënshtrohet bindjeve dhe i lëshohet pasionit të tij me
aq intensitet sa për të këputur martesën e konteshës.
Por nuk është e drejtë që e gjithë kjo të
shikohet si një frenezi e thjeshtë narciziste. Paqëndrueshmëria e pasioneve të
Bajronit shpjegohen me kultin e tij të lirisë individuale dhe në të njëjtën
kohë dhe me bindjen e tij se nuk është e pranueshme as në natyrën e gjërave, që
bota të mbetet e palëvizshme. Më 1810 i hipi anijes për lundrimin tradicional
të të rinjve aristokratë anglezë ne Evropë dhe filloi të kompozojë Çajld
Haroldin (Pelegrinazhi i djaloshit Harold - Childe Harold’s Pilgrimage), që dy
yjet më vonë, do ta bënte të famshëm. Heroi i kësaj poeme të gjatë e shumë
autobiografike, në egzil vullnetar dhe i etur për epshe, i pëmgjan deri në detaje
vetë Bajronit. Por vepra është edhe një denoncim i shkëlqyer dhe i zemëmar i
kuadrit të ofruar nga Evropa e shek. XIX.
Natyrisht, Bajroni nuk mund të pranonte
kundërshtimin që pjesa më e madhe e bashkëpatriotëve të tij ushqente për
Revolucionin francez. Për atë Bonaparti, i bërë Napoleon, ishte gjithnjë një
hero dhe e konsideronte vjedhjen e bërë nga Lord Elgini të pjesëve nga
Partenoni (episod që vazhdon edhe sot të ngjallë kundërshti) karakteristikë për
Albionen e pabesë. Për atë ideali grek ishte kurdoherë i gjallë si në gjurmët e
trashëgimisë klasike, ashtu dhe në aspiratat e kohës për pavarësi, që do të
konkretizohej dymbëdhjetë vjet më vonë. Megjithëse afirmonte duke folur për
vete, në realitet Bajroni kishte përpiluar një manifest të vërtetë e tipik,
provokues dhe politik, në favor të lirisë në Evropë.
Padyshim, fjalimi i tij i parë në Dhomën e
Lordëve më 1812 ishte një pretencë kundër tiranisë së një qeverie që reklamonte
dënimin me vdekje për sabotimin e makinave endëse nga ana e punëtorëve të
kthyer në të papunë, masë që ai e quante "padrejtësi e dukshme". E
kuptoi shumë shpejt se antikonformizmi i tij nuk mund të kishte hapësirë në
Parlament dhe se ai nuk i përkiste këtij sistemi. Megjithatë, vazhdoi luftën e
tij kundër hipokrizisë politike, duke marrë pjesë aktivisht në konspiracionin e
karbonarëve italianë kundër okupacionit austriak në vitet rreth 1820-ës, para
se të përqafonte kauzën e Greqisë, inisiativa këto që vërtet nuk mund të
gjykohen si një gjest i thjeshtë i jashtëm.
Paralelisht vazhdonte një vepër poetike
jashtëzakonisht pjellore e të larmishme. Edhe poemat e tij tregimtare më
popullore, si "tregimet orientale", ishin të gjata për t’iu
përgjigjur topave dhe normave të traditës letrare. Bajroni interesohej vetëm
për personazhe me të cilët ndjehet në sintoni: aventurierë misteriozë mbartës
të të fshehtave të parrëfyera, të dëbuar nga shoqëria e të shtyrë nga një lloj
zemërimi shkatërrimtar, që i bën ata heronj tragjikë në mundësi. Këta
personazhe të vetmuar evokojnë në një farë mënyre Prometeun, personazh, miti i
të cilit është rimarrë shumë herë nga Bajroni: përfytyrimi i titanit rebel, i
ndëshkuar se u bëri të njohur njerëzve të fshehtën e zjarrit, evokon
mrekullisht atë të poetit rebel.
Në përgjithësi Bajroni nuk ishte krejt i butë
me bashkëkohësit e tij. Vepra e tij e parë e rëndësishme English Bards and
Scotch Reviewers (Bardë anglezë dhe kritikë skocezë) është një satirë drejtuar
kundër pjesës më të madhe të autorëve të epokës; në The Vision of Judgement
(Vizioni i gjykimit) ai cungon në mënyrë të shkëlqyer poetin zyrtar Robert
Southey, që kishte shkruar një poemë me të njëjtin titull mbi mbërritjen e
Xhorxhit III në Parajsë. Në poemën më të gjatë e më ambicioze të Bajronit, Don
Juan (Don Zhuani), gjejmë të njëjtën përzierje të satirës poetike me aksionin
politik. Në këtë epope, ku forca komike nuk është një nga karakteristikat më të
vogla, poeti fshikullon lavditë letrare të epokës dhe degjenerimin moral të
bashkëkohësve të tij, përveç ekzaltimit të luftës, vlerë mbi të cilën
mbështetej Perandoria. Kjo revoltë letrare e fundit e Bajronit rebel, është një
kritikë radikale e shoqërisë, por edhe një poemë intensivisht njerëzore, stili
i së cilës është një sfidë ndaj kanuneve letrare të epokës. Refuzimi i paepur i
Bajronit për të arritur paktin me padrejtësinë, hipokrizinë dhe me pretendimet
e çdo lloji, bëjnë emrin dhe veprën e tij një simbol të qëndrueshëm të
dashurisë për të vërtetën dhe lirinë.
Comments
Post a Comment