Primo Shllaku: Standarti dështoi, gegnishten e flasin 70% e shqiptarëve

Respektimi i autoritetit nuk do të thotë rreshtje e kërkimit të së vërtetës. Ia vuna si titull ktij shkrimi ketë shprehje lapidare të Cvetan Todorovit jo për ta zanë ngusht Shpëtim Çuçkën, por për të pohue në të gjitha drejtimet se në shoqninë shqiptare nuk u ka cofë ora të gjithëve gjatë epidemisë së mendjeve në kohën e diktaturës. Nuk do ta ndëshkoja kurr as me fjalë e as me gjeste Çuçkën për ironinë e tij mjerane dhe humorin e lagun prej publicisti të keq në adresë të shkodranëve dhe, për pasojë, në adresë të qytetit të Shkodrës. Edhe pse alergjitë e tij ndaj Qytetit, të mshefuna keq, janë diçka që na e dimë dhe e durojmë, pikëmasëpari na sjellin në mendje dëshirën e mallkueme me e pyetë ket përkthyes (shum e lavdojnë për profesionist) se prej kah âsht ai, prej cilit vend, a ka nji vendlindje a nji vend origjine dhe cili kishte me qenë ai vend.

Larg prej idesë së marrë për t’i futë në ring origjinat tona, nuk e di se pse shkrimi i së martës, 23 mars 2013, me shtien ndër mend idenë e keqe se Çuçka nuk ka vend origjine, se ai nuk âsht prej askund. Do të ndihesha shum i gzuem sikur ai të më përgjigjej se âsht prej diku dhe pranë emnit të tij të nderuem, mbas presjes, të vendoste edhe nji toponim ose nji mbiemën përkatësie gjeografike. Ky Nemo pa origjinë do të ishte – gjithnji simbas meje – nji njeri shum fatkeq, por vetëm kshtu do ta kishte rrethanën lehtësuese të lajthitjes së tij me dashje për të sulmue shkodranët me puls emocional dhe dashakeqës deri aty mâ. Unë jam shum i vogël dhe i dobët me marrë nën mprojtje shkodranët. Ajo qytetari ka individë e grupime, shoqata e institucione që mund të arrinin shumçka ma tepër se unë. Dhe duhet ta bâjnë ketë për hir të vllaznisë me pjesën tjetër të kombit, për hir të rinjohjes dhe ripajtimit mbas lngatës së egër moniste, ku miti i luftës së klasave esencialisht duhet të dobsonte qytetet dhe, madje, t’i denigronte ata.

Në radhë të parë due të them me siguri të patundun se shkodranët në ket vend janë në shtëpinë e vet, janë në atdheun e vet jetik dhe historik. Ata nuk janë minoritet, por pjesë konstituive e kombit me histori të gjatë dhe me kontribute të jashtëzakonshme në shestimet e kombit, në krijimin e traditave si dhe në kontribute qytetnimformuese. Shkodra ka qenë, mund dhe duhet të jetë prap qendra e madhe diakronike-sinkronike e nji letërsie që në pjesën mâ të madhe të fazave të letërsisë kombëtare ka sjellë pragjet e risive dhe spirale inovative. Shkodra flet dhe shkruen me ekcelencë njenin prej të folmeve urbane metropolitane mâ shprehëse e ma endemike të të gjithë arealit shqiptar. E folmja e Shkodrës âsht gjuha e kangëve, e melosit të kënduem, e dashunisë dhe e poezisë, e humorit që pshtetet mbi kalamburin dhe mbi kombinimet e hatashme fonetike. E folmja e Shkodrës si e tillë i shpëtoi për mrekulli të ndotjes dhe përlyemjes me shqipen totalitare, të cilës aq me spikamë ia ka evidentue anatominë studiuesi Ardian Vehbiu. Ajo âsht e folmja e delikatesës, e politesës, e aristokratizmit dhe e borgjezisë me stampë europiane latine dhe teutone. Dhe, përfund, e folmja e Shkodrës âsht literalisht gjuha ime amtare, gjuha e tamblit ose gjuha e qumshtit, nëse zotni Çuçka ka pasë ndonjiherë rastin me marrë vesht se ç’âsht ajo.

Edhe pse të angazhuem në promovimin publik të gegnishtes, në Institutin tonë të Promovimit të Vlerave të Gjuhës Shqipe askush nuk e di se dikush me kompetenca dashka me abrogue hipertosknishten e standardit të sotëm dhe me vendosë në vend të saj “shkodranishten”. Ky lajm i zotnisë së masipërm, që ishte për tê aq rilevant dhe shpëthyes njiheri sa i doli edhe në titullin e shkrimit, na la të gjithëve pa mend dhe, nga pararojë e gegnishtes, u ndjemë fare në fund të koshit.

Nuk âsht hera e parë që në jetën tonë mendore ndeshemi me kulturën e gënjeshtres dhe të mashtrimit intelektual, të shashkave dashakeqe dhe shpifjeve të stilit bizantin. Taktika e “rrej, rrej se diçka mbetet” âsht po aq mefistofelike sa edhe e mjerë dhe qyrrane.

Nuk âsht e vërtetë se shkodranët dhe askush që mund të identifikohet si i tillë nuk ka ndër mend ta zavendsojë tosknishten e standardit me shkodranishten. Meqë Çuçka jep shêja të nji kulture militantiste gjuhsore dhe të nji erudicioni shkollaresk, po më duhet t’i kujtoj se Shkodra e shkodranët qysh në vjetin relativisht të largët të 1917-18, realizuen të vetmin forum të ndershëm gjuhsor me Komisinë Letrare, dhe, ndonse në kryesinë e tij ishin letrarë e filologë të fuqishëm e me peshë si Fishta, Mjeda e Gurakuqi, gjuhë e përbashkët kombtare e shtetit u shpall elbasanishtja, kur Xhuvani ishte ndoshta mâ çunaku i çetës së komisionerëve të gjuhës në atë forum.

Tue iu referue nji shkrimi tjetër të Shpëtim Çuçkës të 18 nandorit të vjetit që shkoi, përsëri gjejmë nji titull provokues e sfidant, fodull e arrogant, i cili zbulon mâsëmiri sindikatën e asaj çetë të vorfnueme dijetarësh – çuditërisht pa vepra të gjithë – të cilët, përveç vorfnimit intelektual dhe lodhjes reale fizike, duket se bâjnë përpjekje për të kalue stafetën ndër rishtarë të zellshëm, por pa substancë epistemologjike rreth çeshtjes gjansisht të hapun të gjuhës. Shkrimi i tij në gazetën MAPO tingllon ksisoj: “Kongresi i Drejtshkrimit dhe heshtja e mospërfilljes”. Në zmadhimet e fonteve në krye të faqes Çuçka thekson se “pastaj Enveri zbriti nga llozha, doli në sallë dhe i shtrëngoi dorën Androkliut.”

Se prapsoj dot pyetjen që me torturon: A nuk mjaftonte autoriteti i Androkliut për t’ia vu vulën kongresit, por duhej edhe dorështrëngimi i Enverit? Me siguri diçka i shpëton Çuçkës, diçka entuziaste, e pashueme në ndërgjegjen e tij personale por edhe kolektive që sot mbas 40 vjetësh të kongresit do të ishte mâ elegante të na referonte si garanci integriteti për vendimet e atij kongresi faktin që Çabej i shtrëngoi dorën Androkliut, sepse, në fakt, në nji dokumentar të kohës e të rrethanës kjo sekuencë ekziston.

Do të ndalem pak edhe te fjalët “heshtje e mospërfilljes”

Kë shpërfill Shpëtim Çuçka me heshtjen e tij? 65-70% të kombit shqiptar që âsht gegfolës natyral? Shpërfill tre monumentet e gjuhës shqipe: Buzukun, Eposin e Kreshnikëve e Kanunin e Lekë Dukagjinit? Shpërfill Pashko Vasën, Kristoforidhin, Fishtën, Mjedën, Koliqin, Migjenin, Anton Pashkun, Esad Mekulin, Rrahman Dedën, Arshi Pipën, Martin Camajn, Zef Zorbën? Shpërfill lirinë e rifitueme mbas nji kalvari e përdhunimi deri gjuhsor? Shpërfill kulturën e popullit tand dhe pikërisht atë segment që ka rezistue mbrenda Shqipnie pa e msy kurr emigracionin? Apo shpërfill mâ se 100 poetë, prozatorë, eseistë, gazetarë e publicistë që, edhe mbas shashkës së z. Emil Lafe se “gegnishta u vetëtërhoq”, vazhojnë të patundun sot traditën e madhe të ligjërimit letrar gegë me cilësi, me blatime e me realizime që të habisin?

Kush na qeka ky “oligark” aristokratik që qenia e tij na sekretoka vetëm mospërfillje për realitetet e zhvillimet e tyne mbrenda nji shoqnie, që dalëngadalë po çlirohet prej frikës dhe konfeksionimit të mendimit? Cilin aparteid mpron ky njeri, atë të Afrikës së Jugut apo atë të Shqipnisë së Jugut? Pse e mpron ky njeri impotencën e establishmentit konservator të akademizmit shqiptar për t’u ballafaque shkencorisht me lodhjen argumentale të standardit, me dështimin e tij në drejtshkrim dhe me përçudnimin e tij në drejtshqiptim? Po pse ajo âsht tosknishtja, ajo që flasin kosovarët dhe disa krahina tona të mbrendshme? Pse nuk shqetsohet zotni Çuçka kur nji kosovari bukur të shkolluem e me prestigj intelektual i duhet të mbaj nji patkue kali në gojë që të shqiptojë disi standardin që u âsht imponue? A e ndigjoni akademik Rexhep Qosjen sesi i gërmëzon i pasigurtë fjalët para kamerave a thue se po flet nji gjuhë të huej që e di sapak? Po filmat ne TV e Kosovës a i ndiqni? A e shifni se ku âsht katandisë standardi e tosknishtja? Pse ajo âsht tosknishtja, ajo e lehta, e zhdërvjellta, ajrorja, akrobatja? Dhe heshtni sikur gjithçka po shkon fjollë. Vetëm e vetëm sepse nuk doni me e pranue se ka dështue, se Kongresi ka qenë nji akt i nxituem, i parakohshëm, voluntarist e hegjemonist në nijetet dhe rezultatet e tij. Ai ka qenë nji produkt shpirtnor i diktaturës dhe që të triumfonte plotsisht, atij do t’i duheshin të paktën 200 vjet regjim diktatorial si ai i Enverit. 200 vjet asfiksim i gegnishtes dhe 200 vjet ngulitje e tosknishtes. Në fakt kongresi i drejtshkrimit jetoi vetëm 18 vjet, nga 1972 deri 1990. Por koha nën diktaturë quhet kohë e djegun se nuk âsht e askujt. Me ndrrimin e sistemit plasën protestat dhe standardi u kontestue. Sot ligjerimi gojor dhe ai artistik letrar nuk pyet mâ. Gjuha shqipe po formatohet në kushte të reja, në drejtime të reja e në perspektiva të reja. Pastaj, pse e lshuet diktaturën, zotni Shpëtim Çuçka? Ta mbanit 200 vjet dhe të mos ju ndodhnin kto që po ndodhin? Se liria ka mrekullitë e saj, mor zotni. Të mjerët ata që nuk i kuptojnë mrekullitë e lirisë.

Pozitive âsht se shoqnia shqiptare po kalon edhe mendërisht nga uniformizmi në pluralizëm. Gjithsesi ajo po polarizohet idealisht. Sot po bâhet përherë e mâ i kjartë ky polarizim. Nji palë besojnë në mrekullitë e lirisë, pala tjetër beson në mrekullitë e diktaturës./GSH