Albert Vataj

Sot 320 vite më parë më 21 nëntor 1694, lindi Fransua Mari Aruet, Volter. Djaloshi rebel i lindur dhe rritur në një familje të kamur, s'mund të dakordësohej me çka shpirti dhe zelli i luftëtarit të paepur iluminist ballej. Prej zanafillës deri më të shuar 30 majin e vitit 1778 ai vetëm në arenë e gjente vullnesën kumtuese. Çapat e para i nis me jë satirë kundër Regjencës së Filipit të Orleanit, që iu atribua djaloshit të ri, i kushtoi një qëndrim prej njëmbëdhjetë muajsh në burgun famkeq të Bastijës. Gjashtë muaj pas lirisë, Volteri dorëzoi në teatër tragjedinë Edipi, që rroku një sukses si autor tragjik. Më 1723, botimi i La Henriades, epope e ngjizur në skutat e terrta të Bastijë, kushtuar Francës së Hanrit III e ngjiti në apogje famën. Vringjëllima e vargonjve të burgut e detyroi atë që të marrë rrugën e ikanakut për në Angli. Gjatë dy viteve që kaloi përtej Manshit, Volteri u interesua për teoritë e reja të Isak Njutonit mbi shkencat fizike dhe natyrore, si d

Kurajon e tij pakkush do të guxonte ta përballte me një botë profane dhe e mbarsur nga paranoja, sa ai, Charles Darwin (12 shkurt 1809 - 19 prill 1882). U hodh në zjarrin e anatemës, kundërshtive dhe ndalimit si një gladiator në arenën e luanëve. Ai dëshmoi vullnesën e një iluministi dhe u kacafyt me XVIII shekuj terr. Ai hodhi themelet e pikpamjeve mbi krijimin dhe evolucionin, drita që përshkënditi prej andej e hodhi njerzimin në krahët e një përqafim botkuptimi të ri. Pikë risht sot 155 vite më parë, më 24 nëntor 1859 Charles Darwin publikon "Mbi Origjinën e Specieve", përvjetori i këtij libri është quajtur "Dita e Evolucionit". Thonë se Darwini ka qenë një njeri tepër i mbyllur në vetvete, i lumtur me fletoret dhe mikroskopin e tij. Ai iu shmang gjithnjë syrit të publikut. Kritikat, debatet dhe kontradiktat hamenden të ishin shkaku që ai u përball me sfidën e shëndetit. Ky vëzhgues i shkëlqyer i natyrës e mbajti idenë e tij më origjinale dhe re

"Njerëzit vështrojnë si burim të lumturisë tri gjëra: pasurinë, nderet dhe kënaqësitë fizike. Mirëpo, mendja rrëmbehet kaq shumë pas tyre sa e ka të pamundur të perceptojë ndonjë burim tjetër dëshirimi. Për sa i përket kënaqësisë fizike, shpirti lidhet aq fort pas saj, sa duket sikur gjen aty të mirën e vërtetë, e cila e pengon krejtësisht të mendojë për gjëra të tjera. Por pas kënaqësisë vjen trishtimi, aq i thellë, i cili në mos e paralizon tërësisht mëndjen, e turbullon dhe e mpin atë. Edhe nderet dhe pasuritë, nuk e hutojnë më pak njeriun, veçanërisht kur ato kërkohen si qëllim në vetvete". Këto radhë janë marrë nga “Traktat për intelektin", e cila mbetet një nga kryeveprat e mendimit iluminist të filozofit holandez Baruch Spinoza, këti zelltari të pashoq dhe kurajozi si ai. Pikërisht sot 382 vite më parë lindi ai që la në themelet e mendimit tharmin e Baruch Spinoza (24 nëntor 1632 - 21 shkurt 1677) ishte me origjinë nga një familje çifute, e c

Albert Vataj Ju ka ndodh me u gjind i shtangun, ndërsa rrekesh me shëmbëlly gjithçka e gjithkah që shpërfaqet para andjes tande rastësore, si një përfytyrim i vagullt, si një përsiatje në jetësimin e cakut ku pahesh tjetërsi me vedin. Si pa kuptu ke humbun drejtpeshimin me realitetin dhe turravrap e kërkoni atë në një dimension etern. Rrahjet e zemrës kanë shtu revanin, tue u kredh në yshtjen e një hazdije t’ndërkryme. Limfa ju vërshon nëpër vena si llava në damarët e tokës, tue gatit nji shpërthim të mnershëm. Nuk ngihesh me frymë, anipse ballas të është ngasun nji horizont, përmasat e të cilit vetëm dëshirimi i zotnimit mundet me i vu nën fre. Mendimet t'uturijnë në autostradat e stuhishme të nervurave trunore, sinjale drite dhe zjarrin marrin e japin në këtë ngulm për të përshku çastin e andje, si përshkimin e galaskive ende të pazbulume. Nga buzet, prej shpuzës që përflaken, zvargen tinguj dhe pëshpërima të nënzëshme, t’cilat vetëm n'shfrimin e nji put

Sot 174 vite më parë lindi themeluesi i impresionizmit në artin e telajos, perceptuesi sqimatar i natyrës, francezi Claude Monet. Ai lindi më 14 nëntor 1840 dhe u shua në moshën 86-vjeçare, më 5 dhjetor 1926. Ishte fëmija i dytë i çiftit Monet, një babai biznesmen dhe ëmës, këngëtare, me të cilën u lidh shumë, dhe ndarja me të e dërmoi keqas. Si shumë të tjerë korifenj të artit, edhe Monet, do ta kaplonte zelli i një mospajtimi me atin e tij rreth zgjedhjes së rrugës së jetës. Babai Claude donte që ai të bëhet pjesë e ambicieve të biznesit familjar, menaxhimit të dyqanit të tyre ushqimor, por aspirata, ëndrra e gjeniut impresionist do të triumfonte mbi vullnetin trashëgimisë familjare, ai zgjodhi të bëhej Claude Monet, ai që njeh sot gjithë bota. Më 1851, ndërsa studionte nisi të hidhte hapin e parë në ëndrrën e madhe të pikturës. Punët e tija me karbon, si biri i një tregtari, do ti këmbente me para. Njihen shumë syresh të tilla, përfshi dhe karikatura, të cilat në vetvete

Nga Albert Vataj Sot është një kremte e shënuar për letërsinë shqiptare, për arbëreshët dhe gjithçfarë ka skalitur në historinë tonë periudha e Rilindjes, përfaqësues i së cilës ai mbetet më i spikaturi. Sot është 200-vjetori i lindjes së Jeronim de Radës (Girolamo de Rada). Poeti, publicisti, folkloristi, filologu dhe mësuesi, themeluesi i letërsi së dhe i kulturës arbëreshe, lindi më 19 nëntor 1814 dhe vdiq më 1903. "Mësues i Popullit" jetoi dhe kontribuoi kësisoj. Rrugëtimi i tij i gjatë i një veprimtarie të paepur pikënisi në vitin 1834, asokohe kur ai ndodhej në Napoli me studime. Më 1848, nxori të parën gazetë shqiptare, të titulluar "L'Albanese d'Italia". Kjo gazetë u bë tribun i mendimit dhe pikëpamjeve të tij për ngjarjet e kohës. Dështimi i revolucionit më 1848, shënon një krisje të thellë në themelet e kësaj shtatoreje të idealeve të mëdha. Asokohe mbyll "L'Albanese d'Italia" dhe me një barrë të rëndë zhgënjim

Nga Albert Vataj Pakkush në historinë e artit ka mundur të rrok në vetvete njeriun e sprovave të estetike kaq kurajshëm sa ai, i   cili 133 vite më pare, më 25 tetor 1881 lindi në Málaga të Spanjës për të kapluar fuqishëm mendësinë e shekullit XX . Ai ishte Pablo Picasso, piktor, skulptor, punues qeramike, projektues grafik, poet dhe dramaturg, publicist dhe kumtues. Ç'mos ishte ai. Kudo la gjurmë me sprova guximtare dhe ndryshesa çapërluese e transformuese. Me ç'nuk i mbushi të 91 vitet e moshës, deri më 8 prill 1973 kur ai u shua. Si të gjithë fillimtarët e ndryshiesave tranformuese edhe Picasso   u përplas si një meteor me zhguallin e padepërtueshëm të kohës.   Mendësitë dhe doktrinat gjetën tek ky kurm gladiatori, qëndresatarin e paepur. Pablo Pikaso erdhi për të mbetur një piktor krejt tjetërqysh nga krejtkush mbërriti deri asokohe dhe i’a doli. Kumtoi një art, pa rregulla, pa simetri, pa limite, pa kurrçka që morali u qas të orvatet përreth botës që ngjan