PROTOKOLLI I KORFUZIT
(vazhdim i asaj që nuk dinë shqiptarët për
fillimin e shteti të tyre)
1-Panorama dhe formula e zanafillës së racës
njerëzore në Tokë. Gjëndja shoqërore e shqiptarëve të sotëm është e aftë të
japë këtë panoramë dhe këtë formulë (tipikisht në Mirditë kanë jetuar dhe
jetojnë një grusht njerëzish nën drejtimin e Kanunit të Maleve dhe Lek
Dukagjinit, të udhëhequr nga Kapidani i tyre historik (kjo do të thotë se të
gjithë presidentët dhe kryeministrat e shtetit shqiptar, pas 1912, janë
antihistorikë, dmth në kundërshtim me ligjin kohor-hapsinor të zhvillimit të
racës shqiptare), duke argumentuar se ligjet e drejtimit shoqëror nuk janë
vetëm shtetërore, se arsimimi i njeriut nuk është i lidhur domosdoshmerisht
vetëm me shtetin. Mirdita është e vetmja krahinë shqiptare me rrjet shkollash
prej 380 vjetësh ku mësohej gjuha e NËNËS Shqipëri).
2-Formula e absolutizmit analitik, me të
gjitha rrjedhimet e saj, e kërkuar nga mendimi filozofik botëror për 2700 vjet,
pamvarësisht zgjidhjes së dhënë nga doktrinat monoteiste, duke zgjidhur atë që
mendimi filozofik helen nuk e pati zgjidhur dot në asnjë përmasë. Kjo formulë
vetëm tek shoqëria shqiptare gjen zbatim të argumentuar bindshëm në formulimin
mbi paradoksin e dy binjakëve, të pasqyruar në teorinë e relativitetit
ajnshtajnian. Është ky fakt që ka përmbysur një ndër teoritë të konsideruara si
më revolucionaret në shekullin e XX-të, meqënëse në zhvillimin e shoqërisë
njerëzore, tipikisht në racën shqiptare, raporti kohëlindje -//- shpejtësi zhvillimi vërtetohet i zhdrejtë.
3-Sekreti i revolucionit bolshevik dhe
doktrinës komuniste me të mirat dhe të këqijat teorike të saj. Formula politike
dhe praktike e vendosjes së rendit komunist enverist ne Shqipëri është e njëjtë
me atë të vendosur në Rusinë e kohës cariste (1917) nën siglën e bolshevizmit,
duke argumentuar dorën dhe mëndjen e atij që kreu këtë veprim. Është pika ku e
ka zanafillën teoria e absolutizmit analitik pasi problemi shqiptar rezulton i
një rëndësie të veçantë duke barazuar pikën e ujit me oqeanin. Pikërisht tek
problemi i vazhdimit të politikës me mjetet e dhunës në territorin e
shqiptarëve pas vitit 1943 rezultoi ekzistenca e dritares prej nga shihej
autori i vërtetë i revolucionit bolshevik.
Defekti nuk është vetëm i mendimit shkencor
shqiptar. Ka kohë që mendimi filozofik botëror nuk e bën gjumin rehat duke u
rrotulluar midis të kaluarës dhe kërkesës për të zgjidhur unitetin e të
përjetshmes me të përkohëshmen. Ne e kemi problemin me mendimin
filozofiko-shkencor te shqiptarëve të sotëm (2009) me shkaqet dhe pasojat e
saj, varësinë që ajo ka nga politika dhe perse kaq dukshem
Që historiografia komuniste sajoi një histori
krejt tjetër për tjetër mbi aktin e formimit të shtetit të parë shqiptar as të
mos vihet në dyshim. Ajo çdo gjë ja dedikoi faktorit shqiptar të brëndëshëm
duke e injoruar faktorin e jashtëm, bile, akoma më keq, duke e deformuar. Në
këtë pikë, dy protokollet që konsiderohen si përcaktues në fatin politik të
shqiptarëve ishin: Protokolli i Firences(1913) dhe ai i Korfuzit(1914). Unë sot
shtroj pyetjen: a është e vërtetë kjo dhe në çfarë përmase? Por asnjë studiues
shqiptar (pas 1945), në mënyrë absolute, nuk ka publikuar përmbajtjen e këtyre
dy protokolleve dhe çfarë përfaqësonin ato në realitet. A e dinë shqiptarët e
sotëm se Europa e ka pranuar mëvetësinë e tyre politike vetëm pas 17 dhjetorit
1913 (me Protokollin e Firences)? Ajo çka thuhet për 17 dhjetorin 1912, sikur
Fuqitë e Mëdhe e pranuan mëvetësinë e Shqipërisë në këtë datë (Shqipënia më
1937,f, 3), duhet parë me dyshim pasi ishin pikërisht këto fuqi që e bënë çorap
Shqipërinë deri më 9 nëndor 1921 kur e pranuan si shtet indipedent e sovran
dhe, me ratifikimet e reja, caktuan kufijtë e shtetit. A e dinë shqiptarët e
sotëm se Europa ka qënë në dilemë për vazhdimësinë e tyre politike, sidomos me
17 dhjetor 1914 (me Protokollin e Korfuzit)
dhe po të mos ishte Perandoria e Danubit, Austro-Hungaria, Shqipëria nuk
do të ishte sot? Si mund të argumentohen të gjitha këto?
Në një botim të vitit 1928 (Shqipëria e
Ilustruar - 1927) jepet përmbajtja e Protokollit të Firences të nënshkruar më
17 dhjetor 1913 (f. 32) pa u përmëndur fare Protokolli i Korfuzit. Përse epoka
mbretërore e fshehu Protokollin e Korfuzit, çfarë fshihet pas kësaj? Mos vallë
në epokën mbretërore kemi tendencën e mashtrimit politik me anë të ndryshimit
të historisë? Po të jetë e vërtetë, në çfarë përmase hapsinore? Po të jetë e
vërtetë, përse epoka komuniste përputhet, në këtë pikë, me epokën e mësipërme?
A kanë lidhje politike të dy epokat, të cilat propoganda komuniste i ka
konsideruar diametralisht të kundërta? Çfarë ka marrë nga faza mbretërore epoka
komuniste dhe përse?
Sipas këtij libri, teksti i Protokollit të
nënshkruar në Firence është në gjuhën frënge, si më poshtë:
Submit
“Përshkrimi i vijës së kufirit. –Kufiri nis
nga pika C (mbi hartën austriake të vitit 1738, veri-lindje të Mandra Nikolicës)
ku kufiri meridianal i Koricës bashkohet me kreshtën e malit të Gramozit. Ajo
vazhdon drejt jugut duke ndjekur kreshtën e malit të Gramozit deri në Gurin e
Zi dhe më tej kalon sipas kuotave 2536 dhe 2019 dhe i bashkohet Golos. Nga këtu
duke ndjekur ndarjen ujore deri në kuotën 1740, ajo kalon nëpërmjet fshatrave
Radat dhe Kursak, dhe shkon drejt kodrës që ndodhet në veri-lindje të Kukësit,
ku zbret për të mbërritur në gjirin e Sarandës.
Ajo ndjek shtratin e përroit deri në derdhjen
e saj në Vjosë ku ajo i bashkohet majës së malit Tumba duke kaluar nëpërmjet
fshatrave Zipalica dhe Mesaria dhe mandej niset drejt kuotave 956 dhe 2000.
Nga maja e malit Tumba, kufiri drejtohet në
perëndim të kuotës 1621 duke kaluar në veri të Zrimases.
Më tej ajo ndjek ndarjen ujore deri në
lartësinë që ndodhet në veri-lindje të fshatit Episkopi (sipas treguesve të
hartës kotu bashkangjitur); nga këtu ajo vazhdon drejt jugut duke qëndruar mbi
kreshtën e malit ndërmjet Radatit që mbetet në Shqipëri dhe Gaidohorit që mbetet
në Greqi, zbret në luginën e Zrinos dhe duke përshkruar lumin ajo ngjitet mbi
kodrinën e Kakavijës, fshat që mbetet në Shqipëri. Ajo ndjek përsëri ndarjen
ujore, duke lënë Valtisen dhe Kastorian në Greqi dhe Koshovicën në Shqipëri dhe
mandej i bashkohet Murganës, kuota 2124.
Nga këtu, ajo i bashkohet Stugares dhe nga
Vertopi e kuota 750, duke lënë Janiarin dhe Verven në Shqipëri, ajo kalon
nëpërmjet kuotave 1014,675 dhe 839 dhe shkon drejt veri-perëndimit dhe duke
lënë Konispolin në Shqipëri ajo vazhdon drejt kreshtës së kodrave të Stilos,
Orbës dhe përpara se të mbërrijë në kuotën 254 ajo kthehet drejt jugut dhe i bashkohet limanit të Ftelias” (ky
dokument është përkthyer nga z. Kirov Mici, GH).
Nga i gjithë ky fakt unë shtroj pyetjen: përse
propoganda zyrtare e kohes mbretërore e diferencoi Protokollin e Firences nga
ai i Korfuzit? Cili është shkaku, dhe përse propoganda komuniste veproi në të
kundërtën: duke heshtur për të parin dhe duke trumbetuar të dytin me një
konteks hapsinor shkakësor krejt tjetër për tjetër? Çfarë fsheh në realitet
Protokolli i Korfuzit dhe kujt i shërbente?
Në Historinë e Shqipërisë (1984), në katër
vëllime, vëll. III, në kapitullin e dytë (f. 135-138), me autor S. Pollo, A.
Puto, G. Shpuza dhe redaktor S. Pollo, jepet një panoramë politike ne
territorin e banuar nga shqiptarët në prakun e
Protokollit të Korfuzit ku vihet në unitet vëndosmëria e shqiptarëve për
të marshuar përpara dhe qëndrimi i ftohtë i Fuqive të Mëdha ndaj planeve
aneksioniste greke. Veprimtaria e patriotëve shqiptarë, me anë të Kongresit të
Durrësit, bënë që të dështonin planet e grekëve me anë të lëvizjes
“vorioepirote”, gjë që çoi në Protokollin e Korfuzit. A është e saktë kjo?
Vetëm në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar (1985) u dha versioni komunist mbi
përmbajtjejen e Protokollit të Firences dhe atë të Korfuzit me autor akademik
prof. Arben Puto. Sipas kësaj enciklopedie Protokolli i Korfuzit ka këtë
përmbajtje:
PROTOKOLLI I KORFUZIT (1914). Akt që Komisioni
Ndërkombëtar i Kontrollit nënshkroi me qeverinë greke, në emër të qeverisë së
V.Vidit. Ishte një lëshim që i bëhej, në marrëveshje midis Fuqive, politikës
shoviniste greke, e cila nëpërmjet së ashtëquajturës “Lëvizje autonomiste
vorioepirote” synonte të pengonte zbrazjen nga ushtritë greke të Shqipërisë së
Jugut të parashikuar në Protokollin e Firences të dhjetorit 1913 dhe aneksimin
më vonë të këtyre krahinave (ne realitet Protokolli i Firences nuk e ka
permendur kete fakt, te pakten sipas materialit te mesiperm, atëhere a kemi ne
të drejtë të ngremë versionin se ky material është i sajuar kokë e kombë? GH).
Sipas P. të K. vendosej një pozitë e veçantë e krahinave të Jugut duke u njohur
atyre njëlloj autonomie që përfshinte si pika kryesore: një administratë më
vete si dhe një xhandarmëri lokale që qo të vepronte vetëm në krahinat jugore.
Njihej greqishtja si gjuhë e vetme fetare e komuniteteve ortodokse, ndërsa në
shkolla, në organet shtetërore e gjyqësore greqishtja do të ishte e barabartë
me gjuhen shqipe. P. i K. që i imponua qeverisë shqiptare nga Komisioni
Ndërkombëtar i Kontrollit shkelte rëndë sovranitetin e shtetit shqiptar, duke
krijuar njëlloj autoriteti të veçantë brënda tij. P i K. nuk u realizua në sajë
të qëndresës e të luftës çlirimtare të popullit shqiptar. (A. Pu.)
Përderisa kërkush nuk e kishte lexuar dhe
publikuar origjinalin e këtij Protokolli mbetej i dyshimtë përmbajtja e tij. Aq
më tepër shtohet ky dyshim kur akuzohet politika shqiptare si promotori i
mosrealizimit të këtij protokolli dhe krijohet një luftë madhore e popullit
shqiptar për liri kombëtare (po aty) kur ne kemi vërtetuar se populli shqiptar
është i vetmi popull në Europë që nuk ka luftuar për liri dhe mëvetësi për
faktin më të thjeshtë fare: është i vetmi popull në Europë që nuk e ka njohur
skllavërinë shoqërore në mënyrë autoktone (për këtë shih artikullin: Populli
shqiptar dhe pushtuesi antikombëtar (pak filozofi politike, historike dhe
gjuhësore) të publikuar në albanovaonline.com, 16.12.2008 dhe logoreci.com,
23.12.2008). Kontradikta e elementëve shoqërore të shoqërisë shqiptare përgjatë
shekullit të XX-të me elementët e shpikur nga historiografia komuniste, tregon
se mashtrimi historik është ulur këmbëkryq në sofrën e politikës shqiptare dhe
shqiptarët e sotëm bëjnë sehir politikën kombëtare dhe ndërkombëtare në dëm të tyre
të ushqyer nga mashtrimi mbi gjysëm shekullor i një politike thellësisht
antishqiptare. Vetë interpretimi i gënjeshtërt i Protokollit të Korfuzit është
shëmbulli më tipik i ekzistencës së këtij mashtrimi, i kësaj politike dhe i
shkatërrimit të popullit shqiptar në fushën intelektuale. Nuk është e vërtetë
që popullit shqiptar po i largohet truri intelektual. Intelektualët e larguar
janë pjesa më shtërpe e popullit shqiptar (Ismail Kadare nuk përfshihet në këtë
proçes, arësyet e largimit të tij kanë qënë politike për të shpëtuar klasën
intelektuale të kohës komuniste dhe aspak personale) dhe ata që kanë kryer
krimin edukativ të popullit tonë.
Analiza e publikimeve, pas vitit 1991, të
këtij Protokolli përbën bazën e kritikës sonë kundra elementit intelektual të
përfshirë në proçeset historike të popullit shqiptarë, të cilët nuk janë të
paktë dhe sot pretendojnë për vënde nderi në fushën e filozofisë dhe historisë
shqiptare. Kjo është e palejueshme nga ana e jonë pamvarësisht nga autoriteti
që ato zënë në propogandën e sotme shqiptare. Fakti që atyre nuk u ka bërë
kërkush oponencën e veprave të krijuara përgjatë të gjithë periudhës pas 1945
duhet të shërbejë si argumenti më kryesor jo vetëm i paaftësisë krijuese të
tyre, por, kryesisht, i paaftësisë intelektuale për të edukuar brezin e ri
shqiptar të porsa dalë nga masakra komuniste.
Do të përmëndim ata që janë përfshirë në
interpretimin e Protokollit të Korfuzit pas vitit 1991, pasi përpara këtij viti
çdo gjë e shkruar duhet konsideruar e gabuar në mënyrë absolute. Në këtë mënyrë
ne i çveshim intelektualët shqiptarë nga faji i mashtrimit të realizuar përpara
vitit 1991, por nuk mund t’i falim për ato që kanë shkruar pas këtij viti. Vini
re se çfarë kanë shkruar për Protokollin e Korfuzit historianët, filozofët dhe
politikanët shqiptarë pas vitit 1991, sa janë ata dhe lexuesi t’i krahasojë me
produktet shkencore përpara këtij viti. Kjo metodë do të na çojë në zbulimin se
çfarë përfaqëson sot klasa politike dhe shkencore shqiptare në raport me epokën
antihistorike komuniste dhe epokën historike parambretërore dhe mbretërore.
Duhet theksuar se shumë studiues dhe intelektualë shqiptarë kanë heshtur
përpara këtij protokolli në veprat e tyre duke treguar ose maturi, ose padije,
ose karakter politik. Mund të përmënd: Pavarësia shqiptare dhe diplomacia e
Fuqive të mëdha (1912-1914) me autor Arben Puto (1978), Fjalorin Enciklopedik
të Politikës me autor Dashnor Kokonozin (2005), Fjalorin Enciklopedik me autor
Pasho Bakun (2002), Enciklopedi me autor Driton Sejdiun (Almanak 2007),
Terminologji shqiptare dhe botërore me autorë Napoleon Roshi dhe Kleanthi Zoto
(1994), Histori e Shqipërisë 1912-2000 me autore Valentina Duka (bot. i dytë i
zgjeruar, 2007), Arratisja nga burgjet e historisë me autor Pirro Misha (2008);
ndërsa akad. prof. Kristo Frashëri, në librin e tij mbi 28 Nëndorin 1912
(2008), e ka kufizuar shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë deri në kujtimet e
pjesmarrësve (1913) duke i hequr thelbin problemit, dmth kush e realizoi
politikën e mëvetësisë së shqiptarëve; Enciklopedi Jug – Shqiptare me autor
Ibrahim D. Hoxha (2006), libër i cili është i aftë të vertetoje përse u
realizua mashtrimi shqiptar në fushën e historisë dhe filozofisë, pasi na
argumenton mungesën e veprimtarive historike në favor të çështjes shqiptare
pikërisht në ato anë te titullmbajtjes. Me sa kemi kuptuar problemi i
Protokollit të Firences dhe Korfuzit janë konsideruar nga propoganda komuniste
me një rendësi historike të madhe, duke realizuar një bllof të vërtetë
historik, prandaj dhe detyra e zbërthimit të tyre u ishte lënë historianëve
profesionistë. Në këtë mënyrë vetëm Akademia e Shkencave e pati marrë përsipër
jo vetëm atëhere, por edhe sot. Nuk e di se si do të jetë përmbajtja e këtij
Protokolli në vëllimin e tretë të Fjalorit Enciklopedik Shqiptar të sapo dalë
dhe të botuar nga kjo akademi.
Për nga rëndësia propogandistike, pa dyshim,
në vënd të parë qëndron Historia e Popullit Shqiptar, vëll. III, botuar më 1984
(f. 135-138) dhe 2007 (f. 60-64) nga Akademia e Shkencave, ku flitet për këtë
protokoll. Sipas këtyre historive politika aneksioniste e shtetit grek, me anë
të lëvizjes “vorioepirote” krijoi një situatë lufte në Jugun e Shqipërisë duke
krijuar “Vorio-Epirin autonom” me përfshirjen vetëm të Gjirokastrës, Himarës,
Sarandës, Delvinës dhe Përmetit. Tendenca për të zgjidhur pretendimet e
politikës greke çoi në lindjen e Protokollit të Korfuzit të nënshkruar me 17
maj 1914. Protokolli u nënshkrua nga Komiteti Ndërkombëtar i Kontrollit (KNK),
qeveria e Zografit dhe, nën trusninë e KNK më 23 qershor 1914, edhe nga Qeveria
Shqiptare. “Kongresi panepirot”, që u hap në Delvinë më 6 korrik 1914 vendosi,
me propozimin e qeverisë së Zografit, që të kërkonte nga KNK të rishikohej në
dobi të saj përmbajtja e këtij protokolli. Në të njëjtën kohë ajo e shkeli
Protokollin e Korfuzit që e ndalonte qeverinë e Vorio-Epirit të kryente veprime
të armatosura kundra shtetit shqiptar dhe e bëri atë të pavlefshme. Duhet
pranuar që përmbajtja e Protokollit të Korfuzit të botuar në Historinë e
Shqipërisë të vitit 2007 nuk ndryshon aspak nga ajo të botuar në vitin 1984,
gjë e cila nuk mund të jetë pa nënkuptime.
I vetmi që e pati marrë përsipër, duke
përfshirë edhe të sotmen, interpretimin e Protokollit të Korfuzit ishte dhe
është akademiku Prof. Arben Puto, por pa e botuar asnjëherë përmbajtjen e tij
deri në vitin 1987 kur botoi “Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare të
periudhës së imperializmit”, vëll. II, faqe 614 – 617, të përkthyer nga
Trattati e convezioni fra il Regno d’Italia e gli altri Stati, vol. 23, Roma 1930,
pp. 158-170 me përmbajtjen hyrëse si më poshtë:
Dok.
Nr. 155
Korfuz, 17 Maj 1914
PROTOKOLL LIDHUR ME “AUTONOMINË VORIOEPIROTE”
Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, me qëllim
që të evitohet rifillimi i luftimeve, e quan për detyrë të afrojë sa më shumë
pikëpamjet e popullsive epirote ne lidhje me dispozitat e posaçme të kërkuara prej tyre me ato të
qeverisë shqiptare.
Për këtë qëllim, ai ka pranuar t’ua
parashtrojë Fuqive që përfaqëson si dhe qeverisë shqiptare tekstin e
bashkangjitur që është rezultat i diskutimeve midis anëtarëve të këtij
komisioni dhe delegatëve epirotë.
Korfuz, me 17 maj 1914.
Nënshkruar:
Leoni Vinkel Kral Mehdi Frashëri Lemb
Krajevski Petriajev
Ne bëjmë të njëjtat rezerva në lidhje me
aprovimin e mandateve tona.
Nënshkruar:
Zografos
Karapanos
Dispozita
Në lidhje me territoret e zbrazura nga trupat greke krahinat e
Gjirokastrës dhe të Korçës
1. Organizimi..................
Në vazhdim janë pikat e protokollit, por që ne
vendosëm t’i marrim nga një burim shqiptar i vitit 1914, në dukje nën influencën
e propogandës greke, pasi dhe hyrja ka tjetër përmbajtje.
Por në vitin 2009 akademiku i nderuar botoi
librin “Shqipëria politike 1912-1939” ku Protokolli i Korfuzit kishte këto pika
të dallueshme që na interesonin. Sipas tij
ai
“ishte një manifestim i fuqishëm i qëndresës së popullsisë shqiptare përballë
makinacioneve greke, ....Bisedimet që u zhvilluan dy herë, në mars dhe në maj,
në ishullin grek të Korfuzit (vëndi i zgjedhur paracaktonte qëllimin dhe
vendimin), vunë në dukje se pretendimet e qarqeve shoviniste greke ishin po aq
pa baza sa ishte e tepruar “fryma e pajtimit” dhe e “kompromisit” që treguan në
atë rast ata që u dërguan si “përfaqësues” të Shqipërisë. Protokolli i Korfuzit
vendosi një shkëputje të mbuluar keq të Shqipërisë së Jugut....Protokolli i
Korfuzit ngjalli një valë të madhe zemërimi në të gjithë vëndin, por sidomos në
krahinat e prekura drejtpërsëdrejti” (f. 136-137).
Përse Prof. Puto nuk e pati botuar më 1978 kur
shkroi: “Pavarësia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive të mëdha (1912-1914)” dhe
e botoi pas nëntë vjetëve, kur kishte vdekur diktatori? Nga këto rreshta kuptoj që autori nuk ka të
qartë përmbajtjen e popullsisë që banonte në shtetin afro 100 vjeçar grek,
politikën e asaj kohe, raportin midis popullsisë dhe politikës greke; nuk ka të
qartë prejardhjen e popullatës shqiptare me banim ne Greqi, në Jugun e
Shqipërisë së sotme dhe lidhjen që ata kanë pasur me popullsinë shqiptare
përtej kufijve shtetërore (jo vetëm çame) grekë. Autori nuk ka të qartë aspak
se çfarë përfaqëson në realitet popullata e konsideruar si greke dhe vetë
shteti grek. Nuk e di a e ka kuptuar akademiku ynë i nderuar se raporti
popullsi greke ÷ Europë ka qënë krejt i barabartë me raportin popullsi
shqiptare ÷ Europë në planin shtetëror,
përveç faktit që grekët e fituan pavarësinë e tyre në sajë të një lufte mbarë
popullore më 1821 ku shqiptarët luajtën rol të madh në favor të tyre, kur
shqiptarëve ja dhuruan pavarësinë dhe grekët qëndruan, në pamje të parë
indiferentë, deri sa e gllabëruan të gjithë pjesën jugore të Epirit të lashtë.
Në vitet ku përfshihej edhe Protokolli i Korfuzit ka ekzistuar në
Gjirokastër një gazetë me titull “Mbrojtja e Epirit” në gjuhen greke (Ipirotiqi
amina) me pronar avokatin dinjitoz Dr. Vasil Kostandin Dilo (1867-1958). Në
numërin 22 të gazetës së mësipërme (datë 17 shkurt 1914) botohet fjala e
kryeministrit grek, në lidhje me pikat e protokollit të ardhëshëm, dhe në
numurin 30 (datë 1 maj 1914) botohet pikërisht përmbajtja e këtij protokolli
nën titullin e mëposhtëm. Unë i besova këtij botimi dhe të gjithë veprës së Av.
Dr. Vasil Dilo pasi, duke lexuar të gjithë veprën e tij prej rreth 4000 faqesh
A4, arrita në përfundimin se kjo vepër është e shkruar larg pasioneve politike,
larg urrejtjes krahinore dhe përçmimit për shqiptarët, me një dashuri për
njeriun dhe jetën shoqërore të tyre,
duke marë për bazë botimin e numurit 30 datë 1 maj 1914 (përkthimi është
bërë nga z. Artan Gjika krahasuar me tekstin e botuar nga prof. Arben Puto ku diferencohet ndryshimi i përmbajtjes):
HISTORIA DIPLOMATIKE
E LUFTËS SE EPIRIT
AUTONOM
Rezervohem të botoj ditarin e kuvendit të
Delvinës, takim i përfaqësuesve të Epirit Autonom, e në mënyrë të veçantë atë
të Protokollit të Korfuzit e cila përbënte thelbin e fjalës të kryetarit G.H.
Zografu dhe që i dha tonin tërë punimeve të kuvendit.
PROTOKOLLI – A
Epiri Autonom
Urdhër
Juridiksioni në zonat nën ndikimin e ushtrisë
greke kryesisht në qarkun e Gjirokastrës dhe të Korçës. (deri këtu ky material
nuk ekziston në dokumentat e publikuar nga prof. A. Puto, GH)
1.Organizimi.
Zbatimi dhe respektimi i urdhërave për
organizimin në dy qarqet jugore realizohet në kuadër të rregullores së
Komisionit Ndërkombëtar të Mbikqyrjes. Ky komision do të organizojë
administratën, gjyqësorin dhe marrëdhëniet ekonomike. Qeveria shqiptare,
konform marrëveshjes me Komisionin Ndërkombëtar të Mbikqyrjes, do të emërojë
dhe ajo administratorët dhe nëpunësit duke marrë në konsideratë, sa më shumë të
jetë e mundur parasysh raportin numerik fetar.
2-Këshillat vendore.
Numuri i anëtarëve të zgjedhur në Këshillat
Vendorë Administrativë do të jetë të paktën trefishi i atyre në këshillat e
konsideruara të vetëgjykimit.
3-Emërtesat dhe ndarjet administrative.
Komisioni Ndërkombëtar i Mbikqyrjes do të
përcaktojë kufijtë dhe ndarjen administrative për dy qarqet jugore ku asnjë
ndryshim nuk mund të bëhet pa mirëkuptimin dhe aprovimin e fuqive të mëdha
4-Territoret.
Urdhërat e dhëna zbatohen, pa përjashtim, prej
të gjithë banorëve, që jetojnë në të tëra njësitë administrative, që më parë
banoheshin nga grekët dhe i takonin Greqisë, dhe më vonë i kaluan Shqipërisë.
5-Policia
Për ruajtjen e rendit në Qarqet Jugore, nga
ato do të strukturohet një trupë e përbërë nga oficierë, nënoficierë dhe
policë, e përbërë nga individë të besimeve të ndryshme, kjo në raport me
numurin e banorëve që i përkasin besimeve të ndryshme në ato qarqe.
Kjo trupë policore do të ketë tagrën për të
vepruar për ruajtjen e rendit edhe jashtë territoreve të këtyre qarqeve për një
afat të kufizuar dhe vetëm në rastet e përdorimit ekstrem të dhunës, raste që
do të vlerësohen dhe njihen nga Komisioni Mbikqyrës Ndërkombëtar.
Komanda e trupës policore do të përbëhet nga
element jo-vëndas.
Trupa policore
e Qarqeve Jugore do të formohet në bazë të parimit të mobolizimit të
elementit vëndas.
Në komandë të trupës policore do të ketë
ofocierë policie, sipas njësive administrative, të besimit të popullsisë
banuese në të.
Në rast kur numuri i individëve vëndas nuk
është i mjaftueshëm, atëhere, për të punuar në polici do të bëhet kërkesë dhe
mobilizim në njësitë e tjera administrative, madje dhe nga njësitë administrative
Shqiptare.
Konform rregullores së Komisionit Mbikqyrës
Ndërkombëtar, në komandë të trupës policore do të jenë oficierë Hollandezë të
cilët do të kenë dhe të drejtë drejtimi e veprimi ushtarak, dhe të drejtën e
mobilizimit (Kjo frazë në librin e akad. Arben Puto ka këtë përmbajtje: Në
përputhje me parimet e përmëndura më sipër, oficierët holandezë do të kryejnë
menjëherë veprimet e rekrutimit, GH).
Natyrisht që kuptohet, që ky organizim në
asnjë rast nuk ndryshon objektin, të drejtat dhe territoret e veprimit të
Policisë Shqiptare, ashtu si ajo e përcaktuar në Konferencën e Londrës.
6-Forcat Ushtarake
Me përjashtim të rasteve të luftës në
territoret e dy Qarqeve Jugore (akad. Puto e ka shkruar: krahinat jugore, GH)
as nuk do lejohen të qëndrojnë as të veprojnë dhe as nuk do të përdoren forcat
ushtarake jo-vëndase.
7-Komunat Ortodokse
Komunave Kristiane Ortodokse ju njihen të
gjithë të Drejtat Juridike Njerëzore dhe Fetare si edhe të tjerave, ato do të
kenë statusin e personit juridik. Këto komuna do të jenë zot i pasurive të tyre
dhe do të kenë të drejtën e administrimit të plotë mbi to. Mes komunave
ortodokse dhe udhëheqësve të tyre shpirtërorë do të jenë të pandryshuara si më
parë. Nuk do të ketë asnjë ndryshim në të drejtën e besimit fetar dhe as në
hierarkinë fetare as në administrimin fetar duke kërkuar nga Qeveria Shqiptare
njohjen e Patriarkut Ikumenik të Kostandinopojës (fjalia e fundit në librin e
akademikut tonë është: Nuk do të cënohen të drejtat shekullore dhe organizimi
hierarkik në fjalë, veçse me marrëveshje midis Qeverisë shqiptare dhe
Patriarkanës Eukumenike të Stambollit, GH).
8-Shkollat
Arsimi është i lirë në shkollat e komunave
ortodokse. Shkollimi kryhet në gjuhës Greke. Në tre klasat e para të arsimit
elementar, gjuha shqipe do të mësohet krahas gjuhës greke. Mësimi i besimit
fetar do të kryhet vetëm greqisht.
9-Liria e gjuhës
Me urdhëresën 11/24 të Komisionit Mbikqyrës
Ndërkombëtar, në muajin Prill 1911 (në librin e prof. Puto-s ky vit është 1914,
ndërsa në gazetë 1911; meqënëse KNK u formua me vendim të Konferencës së
Amasadorëve në Londër (1913-1914) duhet pranuar viti 1914,GH), në dy qarqet
jugore garantohet përdorimi i gjuhëve greke dhe shqipe në të gjitha nivelet e
autoriteteve, duke përfshirë dhe Gjykatat apo Këshillat e Zgjedhur Lokalë.
10-Okupacioni
Komisioni Ndërkombëtar Mbikqyrës, në emër të
qeverisë Shqiptare do të ushtrojë juridiksionin e tij në hapësirën territoriale
të referuar. Oficierët e trupave hollandeze do të mobilizojnë dhe krijojnë
policinë vendore. Komanda e përkohshme e krijimit të kësaj policie vendore i
besohet ushtarakëve Hollandezë të cilët do të zgjedhin dhe do të mobilizojnë e
do të organizojnë element vëndas, në mënyrë të tillë që të garantojnë rendin
dhe sigurinë publike.
Komisioni Mbikqyrës Ndërkombëtar do të krijojë
armën policore të tipit të përzier kristianë dhe muhamedanë duke
konsideruar që raporti i tyre t’i
përgjigjet raportit numerik në komunat dhe qarqet përkatëse. Deri në
organizimin e plotë të autoriteteve vendorë Komisioni Mbikqyrës Ndërkombëtar do
të kryejë funksionet administrative dhe do të formulojë amendamentet e
juridiksionit për funksionimin e tyre.
Nën komandën e oficierëve Hollandezë do të
merren, pavarësisht nga Qeveria e Përkohëshme, masat për largimin sa më parë të
forcave të armatosura të huaja apo grupeve militare apo dhe individëve të huaj
të armatosur (në botimin e akadamikut të nderuar kjo pjesë është e përkthyer:
Që para ardhjes së oficerëve holandezë, qeveria e përkoshme e Gjirokastrës do
të marrë masat e nevojshme me qëllim që të largojë nga vëndi të gjithë
elementët e huaj të armatosur; këto dy fraza janë krejt të kundërta, me pasoja
dhe shkaqe krejt të tjera, GH).
Kjo urdhëresë do të zbatohet në njësitë e
qarkut Korçë e cila ndodhet nën pushtimin ushtarak shqiptar, si dhe në qarqet
jugore përkatëse.
11-Ndihmat
Qeveria shqiptare, sipas marrëveshjes me
Komisionin Mbikqyrës Ndërkombëtar do të marrë të gjitha masat e nevojshme për
asistencat për popullsinë e përvuajtur nga ngjarjet e periudhave të fundit.
12-Amnistia
Epirotëve ju jepet amnisti e plotë dhe
integrale lidhur me të gjitha fenomenet e para pushtimit të qarqeve jugore nga
përfaqësues të Qeverisë Shqiptare.
Të tërë ata që nuk kanë origjinë nga Epiri nuk
do të ndiqen pavarësisht që në periudhën e mëparshme mund të kenë kryer dhe
krime vulgare (në botimin e akademikut të nderuar kjo fjali është përkthyer: Të
gjithë ata që nuk janë nga Epiri nuk mund të ndiqen për periudhën e
lartpërmëndur veçse për krime jopolitike. GH).
13-Garancitë
Forcat, që në Konferencën e Londrës, garantuan
me votën dhe zërin e tyre krijimin e Shtetit Shqiptar dhe paralel krijuan
Komisionin Mbikqyrës Ndërkombëtar garantojnë respektimin dhe zbatimin e plotë
të protokollit të mësipërm.
B-FJALA E
PRESIDENTIT
Presidenti:
Po i japim fund punimeve të konferencës sonë
lidhur me përpjekjet dhe luftën tonë, duke shprehur konsideratën më të thellë
për të tërë të angazhuarit në mënyrë aq të larmishme në këtë luftë, duke
bashkapunuar me ne, në mënyrë të veçantë për metropolitik e Korçës, drejtoj
konsoderata të thella për zotin I. Permenidi, altruizmi i të cilit u tregua qartë
në këtë luftë si dhe gjatë periudhës se pushtimit, zotit Karapanon
bashkëpunëtorin tim të ngushtë, jam i detyruar të shpreh mirënjohje të thellë
për zotin Bushion i cili frymëzoi luftën në kohën dhe vëndin më të vështirë,
duke ngritur moralin e ushtarëve dhe të oficierëve. Me zërin e luftës për
Epirin kujtojmë lulen e ushtrisë, të paharruarin Al. Romas, kujtojmë
Karasevdanë, Karakicon, Zhras, Furidhin, Kandilisin e të tjerë të paharruar,
kujtojmë shërbimet e bëra prej Gavaras, Conosit, e shumë oficierëve dhe
ushtarëve të tjerë që në luftë kërkonin lirinë e Epirit, por më shpejt takuan
vdekjen.
Në emër të tyre shprehim mirënjohjen,
respektin dhe konsideratën më të thellë për shërbimet e kryera, për nderin që i
sollën kombit.
(fjala e presidentit nuk botohet në librin e
akademikut tonë, GH)
Krahasimi i dy botimeve më ka çuar në
përfundimin se përmbajta e Protokollit të Korfuzit është e ndryshuar për
qëllime politike të brëndëshme duke realizuar
sakatimin e historisë së popullit shqiptar dhe të shtetit të tyre në
mënyrë tendencioze për qëllime të caktuara, pikërisht për të fshehur diçka dhe
për të vënë në dukje diçka krejt tjetër për tjetër. Unë sot marr përsipër për
të zbuluar këtë karambol në shkencën e historisë shqiptare. Është pikërisht
vepra e paçmuar e Av. Dr. Vasil Dilos ajo që na shpëton nga situata duke na
servirur interpretimin e Protokollit të Korfuzit në kushtet e atëhershme
politike sipas interesave të popullit shqiptar, karakteristika kryesore që i
mungon shkencës shqiptare pas 1945-sës.
Çfarë përfaqëson në realitet Protokolli i
Korfuzit dhe kujt i shërbeu? Për të kuptuar këtë duhet kuptuar më përpara se
kush ishte dhe çfarë përfaqëson figura e Vasil Kostandin Dilos në historinë e
popullatës gjirokastrite, të paktën, dhe cila është vepra e tij teorike.
I arsimuar në gjimnazin Zosimea të Janinës;
pastaj në universitetin e Athinës, dega avokaturë; pastaj në Stamboll, duke
mësuar arabishten dhe turqishten; avokati i ardhëshëm shqiptar përbënte një
kompleks intelektual të jashtëzakonshëm me një hapësirë dijesh përtej të
përgjithshmes. Më pas Vasil Dilo mbrojti doktoraturën duke u vënë në shërbim të
shtetit të ri shqiptar me veprat e tij ku përfshihet:
1- Kodi Penal
2-Martesa në shekuj, dashuria dhe seksualiteti
3-Protokolli i Korfuzit (libër që përmbys të
gjithë atë që dinë shqiptarët, pas 1945, për formimin e shtetit shqiptar të
kohës së Ismail Qemalit)
4-Italia dhe Shqipëria (libër i shkruar 90
vjet përpara, por shumë aktual sot)
5-Ditari politik 1906 (rezervohem të jap
përfundimet e tij pasi ajo që shkruhet për ato kohëra është me të vëretetë një
përmbysje totale e historiografisë komuniste dhe e shumë enciklopedive të
botuara pas 1991 në Shqipëri)
6-Ditari politik 1914 (një akuzë për
studiuesit e pas 1945-sës)
7-Roli i Kishës Ortodokse në çështjen
shqiptare (ato që shkruhen në këtë punim janë me të vërtetë një mësim i madh
për rolin e institucioneve fetare në mëvetësinë e popullit shqiptar, pasi
pranohet që: vetëm “kleri katolik në Shqipëri është shqiptar dhe mbetet
shqiptar, në qoftë se është i tillë prej origjine”, apo pranohet qe:
Patriarkana e Strambollit luftoi gjithë jetën qe Kisha ortodokse shqiptare të
mos bëhej kombëtare duke luajtur një rol negativ në mëvetësinë e shqiptarëve.
(pjesa e 6, f. 186)).
8-Mbrotje e Av. Vasil Dilos përpara popullit
shqiptar, brez pas brezi (ky libër me një volum prej rreth 300 faqesh a4 është
një akuzë ndaj intelektualëve dhe politikanëve shqiptarë të viteve 1930-1939
mbi falsitetin e kulturës së tyre).
9-Kongresi i Durrësit, 1914, ne brendesi te
studimit Italia dhe Shqiperia, (proçes verbalet e këtij kongresi aq të përfolur
në historiografinë shqiptare pas 1945; mund të them që studiuesit shqiptarë të
kësaj teme ja kanë futur në tym për përmbajtjen e tij).
10-Martesa në shekuj (një vazhdim i çuditshëm
i origjinës së familjes të Engelsit)
11-Shumë përkthime nga greqishtja e vjetër në
intervalet kohore 1895-1938, ku nuk përjashtohet ndonjë studim i pazbuluar,
pasi vepra e tij është në proçes zbërthimi.
Më 1915 dënohet me vdekje nga gjykata e
Janinës për veprimtari antigreke në favor të çështjes shqiptare. Akuzat e
gjykatës greke kundra tij publikohen në gazetën Mbrojtja e Epirit duke
kërkuar suprimimin e akuzës e cila
realizohet shumë më vonë. Këtë gazetë qeveria e Ahmet Zogut e mbylli pikërisht
për realitetin që pasqyronte.
Duke përjashtuar Kodin Penal mbretëror, vepra
e tij ndodhet në dorëshkrim ku po skanohet për të nxjerrë përmbajtjen dhe
përmasën reale, pasi vepra e tij teorike dhe praktike (mbi të gjitha spikat
mbrojtja e komunistëve në gjyqin e vitit 1939 ku i akuzoi komunistët e rinj
shqiptarë të partisë komuniste të Shkodrës si njerëz pa kurrfarë kulture njësoj
si shtëpia pa tjegulla, të botuar nga ana ime në artikullin “Sekreti Qemal
Stafa” në albanovaonline.com, logoreci.com dhe gazeta 55, datë 8-12.07.2008;
mbrojtja juridike e Padër Anton Harapit
në gjyqin e vitit 1946 ku shprehja e tij: njerëz të tillë lindin një
herë në një mijë vjet, ishte një superrelativë për klerikun dhe politikanin
patriot, por që fitoi urrejtjen e armiqve të popullit shqiptar duke dënuar me
vdekje historinë e popullit shqiptar) ka përmasa të jashtëzakonshme për
intelektualin e sotëm shqiptar. Izoloi veten nga politika e asaj kohe (pas
1946) duke hedhur në letër të gjitha kujtimet e tij të rregjistruara nëpër
ditaret përkatëse. Av. Dr. Vasil Dilo ishte njeriu tipik i fitores së natyrës
njerëzore mbi faktorin kohë, pasi dha shpirt duke hedhur në letër historinë e
vërtetë të popullit shqiptar me vetëdijen se po i tregonte shqiptarëve atë që
komunizmi po ja shtrëmbëronte dita-ditës.
Protokolli i Korfuzit është një përmbledhje
faktesh, dokumentash dhe kujtimesh të realizuara në 18 fletore mesatare
përgjatë periudhës 06.10.1956 deri më 02.03.1957 duke pasur një përmbajtje të
kompletuar dialektike: lindje-zhvillim-vdekje. Në mënyrë të përmbledhur
përmbajtja e veprës është kjo:
Protokolli i Korfuzit ishte nje akt burimesh i
shumë të drejtash dhe obligimesh politike dhe shoqërore, por që ishte lenë në
harresë. Në grupin e ngushtë të së djelave një nga diskutantët hodhi idenë
sikur shteti shqiptar kishte pasur të drejtë, përsa i përket zhdukjes së
Protokollit në fjalë, vaçanërisht nga pikëpamja e gjuhes së huaj, e cila
formonte rrezik për vazhdimësinë e kombit dhe për zhvillimin e këtij në formë
të posaçme. Ndërsa sipas mendimit të avokatit tonë përkrahja e dispozitave
përkatëse të Protokollit ishte, në realitet, detyre patriotike e të gjithë
atyre që ushqejnë ndjenja të këtilla për të mirën e kombit dhe të atdheut.
Për të gjithë këto shkaqe lindi nevoja për një
komentim të posaçëm të Protokollit të Korfuzit nga ana e avokat Dr. Vasil
Dilos.
$1- Si lindi Protokolli:
Një nga problemet e mënyrës të përfundimit, që
pati lufta ballkanike ishte dhe fati i Shqipërisë. Shqiptarët (dhe kujtojmë
elementin musliman) nuk morën pjesë në marrëveshjen e shteteve fqinjë, të
krishtera; se kryesisht nuk e dëshironin këtë zhdukje të pushtimit dhe ajo që
do t’i kënaqte,në rast të kundërt, ishte një principatë, me model Turqinë, që
kështu të mos ndryshonte as regjimi, as pozita e tyre kundrejt Rajave, pozitë
kjo e lidhur kaq ngushtë me jetën e
tyre.
& 2. Cili është qëllimi i tij
Protokolli në fjalë shërbeu si një kataplazmë
mbi plagën, që ishte hapur mbi trup te shtetit artificial, qe pat dashur te
krijonte diplomacia europiane e Fuqive te Medha, per te evituar belate qe u
krijonte kjo, plage kjo nga e cila gjaku i vellavrasjes shkonte curk dhe
fshtatrat i bente hi, pluhur dhe germadhe.
Ushtria greke, pas shkaterrimit te rezistences
se Imperatorise Turke ne viset e Ballkanit, s’kishte me pengese per te pushtuqr
pjesen jugore te Shqiperise deri ne “Shkumbin” duke lene pjesen tjeter per
aleatet e saj, dmth Jugosllavia dhe Mali i Zi; se Shqiperia vete nuk ishte ne
gjendje per te mbrojtur ate cka mbeti;
dhe qe te mos e pesonte ne ate kohe, ishte pushtimi dhe zaptimi i saj nga ana e
Greqise.
Sic e kemi shpjeguar gjat e gjere ne nje
broshure te posacme te kujtimeve tona, urrejtja kundra Greqise nuk rridhte
drejtepersedrejti nga ajo vete; se relacionet me te ishin aq te rralla sa qe
nuk behej hesap rreziku nga ana e saj. Shkaku i kesaj urrejtje te madhe ishte
frika e Elementit musliman se ndaj pushtimit te Greqise, do te ngrinin krye
rajat, te cilet kete e kishin vegla te jeteses se tyre deri sa cifliqet e tyre
me ane te ketyre, si bujq proletare, i shfrytezonin. Prandaj preferonin cdo
sundim tjeter pervec atij te Greqise; se ishin te bindur se i huaji do t’i
favorizonte ato me shume, se sa te krishteret; se ato e formonin shumicen dhe
ate do ta benin (ate) mik, kurse te krishteret, si nga besa dhe nga kultura,
ishin –pothuajse- qe te gjithe pa perjashtim perkrahes te idealisteve –ishin
grekomane. Nuk perjashtojme perkrahes as idealistat per aresye se edhe keta e
dallonin me mire faktin se: ndjenjat kombetare
te elementit musliman – fort – keqesisht qe te gjithe ishin akoma ne
stratosfere.
E dime qe kundershteret tane do t’i
konsideronin keto qe themi si nje ekzagjerim te rrjedhur nga nga muslimanofolia
te pajustifikueshme. Por keta zoterinj duhet te na shpjegojne se: c’tjeter gje
kallzojne –ne menyre te pakontestueshme askurre- faktet si per shembell kjo qe:
a- Patrioti i flaket sa dhe i shquar boterisht
Faik Konica nga drejtor i fletores “Dielli”, qe ne bashkepunim me mikun e
ngushte te tij Peshkopin fallso, plasi sa t’i percante shqiptaret e Amerikes
dhe s’la gjiris pa kaluar me Ahmet Zogun
ne goje, nuk druajti aspak qe te behej agjent i austriakeve dhe me vone te
ndjente nostalgjine e flaket per Naltmadhnine, sulltanin zemer-gjere dhe
shpirtmadh, deri sa që të uronte t’i paraqitej ....... (një fjalë e
pakuptimtë) të vinte në Stamboll dhe të
vihej në shërbim të atij, ndënë zgjedhën shekullore të të cilit vuante
Shqipëria, të cilën ai askurrë s’duhesh ta konsideronte atdheun e vet deri sa
nuk ushqente sinqerisht ndjenja kombëtare; se –së paku- do të pengonin këto
–pak a shumë– që të mos paraqitesh – si suxhuk i ngjyer nëpër gjirize tek
Napoleon’ i gjirizave dhe i përulej ndyrësisht, t’i lypte përfaqësimin e
shtetit, - formimin e seicilit askurr s’e besonte se do të behej realitet pranë
qeverisë amerikane dhe ne sajë të kësaj xhubeje të vazhdonte orgjitë e tij
midis shqiptarëve të atjeshëm, të cilët i terrorizonte.
b- Patriot’ i flakët Sami Bej Frashëri në
veprën e tij “Shqipëria ç’ka qënë e çdo të jetë” uron haptazi që Shqipëria të
bënet një Principatë ndënë proteksionin e Turqisë dhe pa dashur të kujtohet se
Shqipëria nuk ishte e muslimanëve vetëm të mos përmëndë kurgja tjetër veçse
klerin e të krishterëve si shkaktar të fatkeqësive të Shqipërisë, si me dasht
të japë të kuptojë se lumturia e kësaj do të ishte e plotë dhe e sigurtë sikur
dhe sa mbetnë kaurë –të gabuar nga kleri- të bëheshin muslimanë!
Por edhe faktin tjetër duhet të na shpjegojnë
kundërshtarët, këtë që: pse ky patriot i flakët, si dhe çdo tjetër nga
muslimanët, që donin të paraqiteshin si atdhetarë, nuk u ndanë askurrë nga buka
e Dovletit !?
c- Si do të na e shpjegojnë kundërshtarët
tekstin e prokurës zyrtare, që mernin
nga populli përfaqësuesat e tij në kongresin që proklamonte çkëputjen e
Shqipërisë nga Imperatoria Otomane, kur që ky tekst i përmëndur në kujtimat e
së ndjerit Lef Nosi, fjalë për fjalë përmban dhe frazën të “sigurojmë triumfin
e të ruajmë nderin e islamizmit e madhështinë e mbretërisë Otomane....”
Këto –të cilat, dhe të vetme sikur të ishin,
do të kishin qënë më se të afta për të provuar se çka themi edhe për klasën më
të zhvilluar me kollare dhe me civilizim t’elementit musliman, nuk rrjedh nga
muslimanofonia, por vetëm nga objektivitet i thjeshtë dhe pa dyshim shumë më të
kufizuar se realiteti.
Mos vallë ishte shumë të gjëndesh midis
këtyre, edhe një vetëm makari, i cili t’i thoshte elementit në fjalë:
Ç’është kjo parrullë “ngreu Prift të rrijë
Hoxha?”
Ç’janë këta derhudexhitë musulmanë nëpër
katundet kristiane, që t’i ruajnë nga muslimanët?
Ç’është ajo Hallvaja e muslimanëve si produkt
i grithmave të kristianëve.
Ç’janë rushfetet në zbatim të detyrës të
Nëpunësit dhe bile dhe t’atyre të Drejtësisë?
Ç’është urrejtja kontra të krishterit ndërsa
dihet se stërgjyshërit kanë qënë të bashkët dhe natyra nuk dallon fare, por i
ka që të gjithë Njerëzit një lloji?
Kërkush nuk u gjet që të bënte kësisoj
përvështrime dhe kërkush nuk i propozoi kaurit bashkëpunim për shpëtim nga
zgjedha e Turkut. Por për se tjetër veçse pse mungonte ndjenja kombëtare, si e
pllakosur ndënë fanatizmin fetar, deri sa feja nuk lejonte dallim të besnikëve
nga pikëpamja kombësije?
Por kurqë nga këto gjithë as elita e elementit
musliman nuk ishte ende në gjëndje për të mbrojtur atdheun, ç’mbetesh për
popullsinë e cila ishte lënë në errësirën më të dëndur të injorancës?
Për të gjitha këto themi se Shqiptari, në
kohën që Imperatorisë Otomane i u mbarua sundimi në Ballkan, nuk ishte në gjëndje
të formonte shtet indipendent, por as të organizonte, ndonëse të këtilla, prej
të tjerëve.
Por mund të na thoni se mos mohojmë dhe
lëvizjet relative.
Por ato vetë jo; vetëm burimin e tyre po.
Këto lëvizje u duk që ishin sporadike, pa
studim, pa përgatitje, pa program, pa seriozitetin e duhur!
Në qoftë se dikush nga ju ka parë dikur e diku
ndonjë nga këto, që neve e mohojmë me lehtësi të papëlqyer do të ketë bërë
mirësinë më të madhe sikur të na e kallzonte.
Ismail Qemali, te cilit i atribuhohet titulli
i politikanit shpëtimtar të kombit dhe ai i krijuesit të shtetit shqiptar, kur
kaloi nga Korfuzi për në Stamboll, me anë të të ndierit Jorgo Meksit, iu dërgoi
gjirokastritëve këshillën që të mos lëvizin; se Qeveria Otomane ishte gati të
na japë çdo gjë që kërkojmë. Por sapo mbërriti në Stamboll ndryshoi mendim dhe,
në një kohë kur Europa ishte në tym e flakë, ai nëpërmjet Bullgarisë dhe
Austrisë doli në Durrës prej andej në Vlorë duke ngritur flamurin e
indipendencës së bashku me një kongres të ashtëquajtur kombëtar, të përbërë nga
përfaqësues të popullit me porosinë e thjeshtë që të mbrojmë nderin e
Islamizmit!
Lëvizje kobmëtare ishte kjo?
Por si pajtohej me bashkëpunimin e këtij burri
me Beqir efendinë nga Grebeneja dhe me vendimin e komisionit të kontrollit
Ndërkombëtar për tu larguar nga Shqipëria, si i dëmshëm dhe i rrezikshëm për
të? Si pajtohej me ndjenjën kombëtare sjellja e Esat Pashës dhe dukja në skenën
politike fanatikëve si Musa Qazimi me sokëllimat e Popullit “duan Sulltanin”,
reaksione këto që përfunduan në shkatërrim të shtetit, që na patnë organizuar
Fuqitë e Mëdha, të cilat ishin të shtrënguara të krijonin një shtet të Ri,
ndonëse dinin mirë se ky ishte...aguridhë!
Kjo ishte përgjithësisht dhe me pak fjalë
gjëndja e Shqipërisë në mbarim të luftën ballkanike. Siç u tha dhe më sipër,
ushtria greke s’kishte asnjë pengesë nga vëndasit që të pushtonte një pjesë të
madhe të Shqipërisë –deri, së paku, në lumin Shkumbin. Por, siç e deklaroi
dikur dhe vetë Venezellosi në Parlamentin grek, për tu mbrojtur kundra kritikës
që i bëri opozita pse nuk vazhdoi deri sa të okuponte së paku edhe Vlora, e
lajmëroi Italia se do të kishte të bënte me atë sikur të vinte më tej Salarisë.
Por s’ishte vetëm kjo; që të gjitha Fuqitë e
Mëdha, për të evituar grindjen midis tyre, deri sa Italia dhe Austrohungaria,
duke pasur dhe ndihmën morale të aleates së tyre, dmth të Gjermanisë, isistonin
që të krijohej –pa tjetër- shteti shqiptar me Vorio-Epirin brënda, i propozuan
Greqisë që të preferonte njërën nga të dyja, dmth o Vorio-Epirin ose ishujt e
Egjeut, si Hios, Sanios, Mitilinë, Limnos etj të pushtuara prej Turqisë. Greqia
preferoi këto dhe pranoi të tërhiqej nga Vorio-Epiri dhe u tërhoq. Por vëndin e
saj e zuri Qeveria e Autonomisë.
Lëvizja Vorio-Epirotase në realitet ishte një
kryengritje kundra Fuqive të mëdha për vendimin që dhanë për aneksimin e
Vorio-Epirit në shtetin e ri shqiptar; por e dinin mirë që sido që të bënin,
askurrë nuk do të mundnin t’i detyronin Fuqitë e mëdha që të revokonin vendimin
e tyre. Shpallja u bë në ditë të Venezellosit dhe mbase ky ishte i sinqertë
duke deklaruar se nuk ishte dakort, por nuk guxonte nga ruajalistët, që ta
ndalonte; se këta ishin të sigurtë se luftën do ta fitonte Gjermania dhe
atëhere Greqia do të shkonte deri në Tenuso (Shkumbin). Urtësia politike
ndoshta lypte të kundërtën, se si thorë parrulla popullore: “Njeriu e puth atë
dorë të cilën nuk e kafshon dot”. Në vënd që të luftonin aq keq formimin e
shtetit shqiptar do të ishte më mirë të ndihmonin me ç’tu vinte në dorë dhe të
mos i linin shqiptarët (muslimanë e të krishterë) në dispozicion të propogandës
Italiane dhe Austriake, kurse ata kishin më të fortat aty se rivalët e saj.
Sa për popullsitë lokale, si për këto të
Vorio-Epirit gjithashtu dhe për atë të Shqipërisë tjetër, s’ka se si të bëhej
fjalë, në mënyrë serioze; se që të dyja nuk vepronin me inisiativën e vet.
Kësaj i a donte buza aneksimin në Greqi, por nuk i linte hunda të luftonin vetë
për të ose nuk ishin pjekur akoma. Se jo luftë, por as armë lufte s’kishin parë
kurrë me sy. Por edhe ata të tjerët sapo dëgjonin se për karshi kishin djemtë e
kakove bëheshin burrë; por ushtrinë greke që ata e dinin, që ishte pas këtyre,
nuk i ua kishte anda për luftë. Qëtë dyja palët ndërluftuese shtyheshin nga të
tjerët; por për se vallë që të dyja këto dashamirës t’i shtynin në vëllavrasie?
Ai që mundohej t’i ndalonte këto ishin Fuqitë
e Mëdha. Por për se vallë dhe këto nuk deshën të ndërhynin me kohë?
Ketyre
pyetjeve le te pergjigjen ata qe s’duan te shkruajne historine e kesaj periudhe
duke pasur ne dispozicion te tyre dhe arkivat e ndryshme dhe perkatese, te
cilatdo te vije koha qe te mos mbeten me sekrete. C’ka bie ne sy dhe te cdo
privati eshte kjo qe sferave i u pelqen si me e dobishme per ta mbjellja e
dasise dhe ajo e urrejtjes reciproke nga ajo e dashurise dhe e paqes. Por
vazhdimesine e ketij emulacioni e ndaluan Fuqite e Medha, te cilat perpiluan
dhe iu a imponuan paleve Protokollin e Korfuzit, me ane te te cilit caktuan
konditat e Paqes per aplikimin e seicilave dhe muaren persiper obligimin ta
garantonin ato vete.
Keshtu lindi Protokolli i Korfuzit dhe ky
ishte qellimi i tij.
& 3-A ishte i zbatueshem?
I perpiluar nga kompetenta njerez te Fuqive te
Medha dhe me model turpin e administrimit te merhumes Turqi dhe ne armoni me statusin
themeltar, me te cilin krijuesat e shtetit rezervoheshin te pajisnin kete ne
menyre qe te sqaroheshin sa me mire vellazerine midis te tre elementave te
popullsise, Protokolli ne fjale, me sa ishte njerezish e mundur, s’kishte se
per te mos ishte dhe i pelqyer nga te gjithe dhe i zbatueshem.Se –per mbi te
gjitha cilesite e tjera- formonte dhe nje model per te rregulluar po ashtu edhe
pjesa tjeter e shtetit, qe keshtu te behej edhe ky nje fare Zvicre ne Ballkan.
&4-A u vu dot ne zbatim dhe nese jo, c’fare
e ndaloi?
Protokolli ne fjale, i pranuar prej Qeverise
Shqiptare si edhe prej Kongresit te Delvines (simbas rezerves qe pati bere
Qeveria Autonome ne diskutimet e saj ne Korfuz para perfaqesuesve të Fuqive të
Mëdha dhe të atij të Qeverisë shqiptare –siç deklaroi zyrtarisht kryetari i
Qeverisë autonome para Kongresit të Delvinës) dhe i garantuar prej Fuqive të
Mëdha, ishte gati për tu vënë në zbatim, në bashkëpunim me komisionin
ndërkombëtar të kontrollit, tek i cili do të dorëzohej Vorio-Epiri.
Por fatkeqësisht, s’u mbarua dot kurgjë, për
shkak se në atë kohë, edhe komisioni i kontrollit u shpartallua bashkë me
organizimin tjetër shtetëror; mbreti u arratis dhe në Shqipëri plasi që anarshi
dëshpëruese për vazhdimësinë e saj, pasi gjetën rast Austria ta okupojë deri në
Vjosë, Vlorën me interland e zuri Italia dhe Qeverinë autonome e zëvëndësoi –me
leje të Fuqive të mëdha- Qeveria greke, sa për të mbajtur në të qetësinë e
duhur.
Kësisoj e shpartalluan Shqipërinë, me gjithë
që ishte njëra nga të dy palët e kontrakturës së Protokollit në fjalë, i cili,
në realitet, ishte akti zyrtar që e solli deri këtu, dmth që i dha fund luftës
autonomike; por s’ish dhe më në gjëndje që të mbahesh përgjegjësia për mos
zbatimin e atij Protokolli, përsa i takonte asaj.
Por edhe pala tjetër kontraktuese, dmth
populli i Vorio-Epirit, nuk ishte në gjëndje më të mirë nga kjo pikënisje.
Qeveria greke, sëicilës Vorio-Epiri i a dorëzuan provizorisht Fuqitë e Mëdha,
kishte dhe mundësi, por dhe një farë detyre që për llogari të vëndit, që
rikuperoi, të bënte diçka për aplikim të dispozitave përkatëse të Protokollit.
Por ajo e gjeti për më mirë –për vete kryesisht- që të konsiderohesh si e
pakënaqur nga ky Protokoll, deri sa ekzistenca e tij e pengonte realizimin e
dëshirave vetiake.
Fuqitë e Mëdha mbeteshin siç ishin, dmth
garantë për seicilën nga palët, kontra asaj, që do të donte të shkelte
obligimet, që i rridhnin nga ai Protokoll, por sapo t’i u kërkohej respektimi i
obligimit të tyre se s’kishin se si t’i shmangeshin kësaj detyre.
Kësisoj Protokolli u la mënjëanë, por si në
gjumë dhe jo si i vdekur. Vdekjen e tij mund ta vendosnin palët kontraktuese,
me hirin e tyre të bashkët, por jo me: “ashtu dua” të njërës nga palët; se
atëhere palës tjetër i lindej e drejta e padis dhe e invokimit të garancive, të
cilat, siç thamë dhe më sipër me asnjë mënyrë tjetër nuk mund të liroheshin nga
obligimi që patnë marrë veçse me hirin e të dy palëve të çfaqur qartësisht dhe
lirisht e posaçërisht.
Por një i tillë shkarikim, me anullimin e
rregullt të Protokollit, askurrë nuk u bë. Pra dhe pretendimi i dikujt nga
kundërshtarët tanë, se gjoja Protokollin
–si shumë akte të tjera- i anulloi shoqëri e kombeve nuk qëndron ligjërisht; se
shoqëria në fjalë as nga kontraktuesat nuk kishte asndonjë kompetencë të tillë.
Provën e jep deklarata e saj që –me anë të përfaqësuesit të posaçëm, dmth të
Fan Nolit, i komunikoi dhe parlamentit shqiptar me shënimin e veçantë se:
“Deklarata e saj do të jetë më e fortë dhe nga dispozitat e statusit themeltar
eventual të shtetit shqiptar”.
Faktin se Protokoll i Korfuzit nuk është i
anulluar e vërteton solemnisht dhe vendimi i Gjykates Ndërkombëtare të Hajit
(ndoshta i Hagës, GH), mbi ankimimin e minoritetit grek kontra qeverisë
Shqiptare te periudhës dytë demokratike ose monarkike (se s’më kujtohet mirë) e
cila pandehu se ishte e lirë t’i rregullonte siç do t’i interesonte atyre
kulturën e grekofonëve.
Per keto te gjitha insistoj në mendimin se ky
protokoll ka rene në gjumë të rëndë, por nuk ka vdekur; se pavaresisht nga
keto, permban te disa te drejta, te
cilat ekzistenca e tyre nuk ja detyrojne trashegimit, keshte qe sapo t’i kete
pase humbur krejt dekurajuesi, te mos kete c’te trashegoje trashegimtari i tij.
Se keto lloj te drejtash i jane dhuruar individit prej natyres se vet dhe s’ka
si t’i zhduke as kalimi i kohes as mos perdorimi i tyre. Keto revendikohen prej
kujtdo dhe kundra kujtdo, qe guxon t’i mohoje ose t’i shkruaje.
`Prej nga cdo pikepamje qe te shikohet ky
protokoll rezulton se eshte i gjalle per gjithe ata qe duan ta invokojne. Por
cka eshte fakt i pakontestueshem, por dhe jo me pak i cuditshem eshte ky qe: as
nje nga te dy palet kontraktuese nuk e don dhe qe as njeres dhe as tjetres nuk
i pelqen qe ta vere ne zbatim. Kryengritësat Vorio-Epirote –sic e kallzojne
mendimet e cfaqura ne bisedimin e posacem per pranimin ose mos pranimin e tij
te te gjitheve, pervec te neneshkruarve- nuk u pelqen dhe e nenshkruan nga e
keqja; se dhe Venizellosi vete, me ane te kryekatundarit te Sarandes, lajmeroi
Kongresin e Delvines qe te pranonin Protokollin ne fjale; se per ndryshe nuk do
te mbretej gur mbi gur ne qarkun e Vorio-Epirit. Me gjithe kete nga 30 anetare
(pervec ministrave) vetem 14 u prezantuan diten e fundit dhe vetem keta e
nenshkruan, por edhe keta nga e keqja e madhe (me gjithe polemiken qe i bene te
nenshkruarit); se dhe kryetari i Qeverise, i ndieri Zografos, deklaroi se “ai
nuk do te bente per here te dyte gabimin (qe te mos bindesh Qeverise kombetare
(te Greqise))”.
Nuk na duket se mos politika greke ishte aq
miope sa qe te mos cmonte deklarimet, qe i beheshin nga paudhesite e
metropolise te Gjirokastres gjate okupacionit italian, kundra te ciles dhe me
ane te shtypit lokal si dhe me ankese te posacme te drejtuar tek ajo si dhe
Patrikana, te cilat u beheshin te ditura me ane te fletores. Nuk mund te
pranohet se mos ishte e shurdher ose se nuk
interesohej per bashkeatdhetaret, qe vuanin keq nga nje autoritet dhe
bile spiritual, sa qe te deshperoheshin per cdo mundesi te ruajtjes se tyre
nden pushtimin e Shqiperise muslimane. Kjo duket –ka qene dhe shkaku qe as
qeveria revolucionare dhe as ajo e Greqise, ne periudhen e riokupacionit te
ketij vendi, nuk donin qe te familjarizonin popullsine me aplikimin e
Protokollit, duke treguar si shkaktare ekzistencen e nje pakice....tradhetare.
Duket se grekerit ferkonin duart kur shqiptaret arriten sa te shpartallonin
Kishen Ortodokse te Shqiperise me ane kongresesh si ai i Beratit dhe me
organizimin revolucionar te saj kundra Patriarkanes dhe deri sa te burgosnin
perfaqesuesin e Metropolitit, per shkak se nuk degjonte t’i bindej vendimeve te
atij kongresi!
Por çudia deshperuese ishte kjo qe: si
Shqiperia i ra cakut dhe ne vend qe te perfitonte nga rasti dhe te punonte per
te bere per vete elementin ortodoks, duke treguar respekt te plote kundrejt
konditave te cilat posacerisht i vendosen Fuqite e Medha, ajo s’la gje pa bere
jo per afrim dhe vellazerim te elementave, sic e lypte interesi jetik i shtetit
te ri, por per te thelluar sa me teper hendekun qe i ndante keto prej shekujsh
dhe qe shtetit vete i a bente problematike jeten e tij!
Cfare demesh shihte Shqiperia nga zbatimi i
Protokollit te Korfuzit, sa qe nuk donte as emrin t’ja degjonte me gjithe qe e
kishte pranuar dhe nenshkruar?
Pervec dobive te pacmueshme asnje dem; por dhe
kete te perfaqesuar nga shumica, qe ishte muslimane; e kishte trullosur
fanatizmi fetar dhe urrejtja kundra te krishtereve, qe zevendesonin poziten e
barbarise, ndonese ishin rajaja e djeshmem prej shekujsh, dhe kaq shume i pat
trullosur sa qe te mos dallonin as dinakerine dhe miqte hipokrite, te cilet e
keshillonin qe te mos e pranonin Protokollin, ndonese edhe ata vete e kishin pelqyer
si te mire dhe bile e kishin nenshkruar dhe si garanta per zbatimin e tij!
Si nuk e benin hesap shqipot qe c’do tu
mbetesh atyre sikur te zhdukej Protokolli?
Popullsia e krishtere e VorioEpirit –jo ajo
grekofone, se ajo askurre nuk e deshironte sundimin e shqiptareve mbi veten e
tyre edhe sikur te mos ishin liruar nga zgjedha e turkut- por shqiptarofonia
kishte plotesisht te drejte te mos donte te aneksohej ne shtetin e ri shqiptar;
se e dinin qe popullsia e saj perbehej ne shumicen dermuese nga muslimanet, te
cileve c’t’i u kujtonin me pare nga vujajtjet, qe hoqne gjate kaq
shekujve! Apo mos ishin aq te shtypur
nga zgjedha, sa qe te mos kuptonin se nuk ishte askurren e kurres gje e mundur
qe ata, te cilet i shtypne pa meshire, do te transformoheshin nga nje dite ne
tjetren ne shoke e vellezer e jo me dhe si raja, por si ortake, ne gezim te
Lirise, te cilen nuk ia detyronin ketyre (shqipove), por bashkekombetareve dhe
bashkefetareve te tyre dhe –pjeserisht- dhe vetes se tyre; se s’ishte e mundur
te mos gjendeshin midis ushtrise greke dhe shume nga viset e Vorio-Epirit,
kurrqe nga Labova e jone rane deshmore dy veta, djemte e doktorit Qendro Nanes.
Gjithashtu e dinin mire se keto s’ishin gje
per gje nga c’duhej per krijimin te nje shteti te ri, ai ishte ne gjendje kjo
shumice te administronte shtetin, sic dinin qe edhe nga pikepamja e civilizimit
dhe e kultures nuk gjendeshin ne te njejtin nivel; e pane qe Protokolli i
Korfuzit i u a preu cdo shprese, jo per aneksim te tyre ne shtetin grek, por as
per formim te nje kantoni brenda shtetit shqiptar; gjithashtu e pane me syte e
veta se, ne vend qe te liroheshin nga nje zgjedhe roberie rane ne nje me te
rende akoma, deri sa llogaritnin qe kundra sundimtareve te rinj s’kishin me as
turkun, tek i cili te ankoheshin; e pane me sy se me Protokollin ne fjale, jo
vetem i u bene firo te madhe privilegjeve, qe kishin ndene zgjedhen e Turkut,
por –esencialisht- u transformuan ato ne flluska sapuni. E shihnin qe Fuqite e
Medha, te interesuara me teper per paqen midis tyre, anonin skandalisht nga ana
e shumices per hater te atyre nga shoqet e tyre, te cilat cirreshin e vriteshin
per Shqiperine, kurse kesaj i kishin kurdisur pusi qe ta gllaberonin per vete.
Dhe ne kete lloj kritike nuk do te kete aspak
te drejte kerkush te na akuzojne se mos cpikim gje ose bejme ekzagjerime ne
ankime kundra Fuqive te Medha, pa le te dy miqerkat e kombit.
Dikush dhe nga ju pretendoi se kriteri i
kombesise te nje njeriu eshte kryesisht gjuha, te cilen flet ky, te trasheguar
nga prinderit e tij. Por deri sa Njeriu eshte i lire prej natyre, duhet te jete
ashtu sic deshiron ai vete dhe jo sic e don nje tjeter; se nishana te jashtem
vetem shtazve u vihet dhe jo Njerezve. Kete kriter fallso perdori dhe Europa
kur pa nevoje t’i caktonte kufijte jugore te Shqiperise. Por, po ajo, me cdo
rast tjeter perdor plebishtin, dmth cfaqjen e deshires te cdo njeriu me ane
votimi te lire e te fshehte. Dhe prandaj eshte pranuar dhe vendosur principi,
sipas te cilit cdo popull eshte i lire te vendose ai vete, per fatin e tij,
princip ky qe vetem me votim te lire te atij, i cili pyetet se cfare kombesie
preferon lirisht, qe te kete ai vete dhe t’i njihet boterisht, vetem me ate
lloj votimi realizohet.
Por shumica e muslimanëve përse nuk e pëlqeu
këtë Protokoll?
Mos vallë i u bëri keq që i dha fund
vëllavrasjes? Mos vallë s’e donin këtë që te mbetesh e çelur lufta?
Mos pse dasia dhe urrejtja reciproke e
elementëve të popullsisë shqiptare, ishte më e dobishme për shtetin që
dëshironin t’i u bëhej, por si u çduk për jetë Turqia?.....
Përgjigja më e goditur në këtë pyetje të
çuditshme, do të ishte kjo që: që të gjitha këto –cila më pak, e cila më shumë
-, të mbrujtura së bashku me fanatizmin
fetar i u a mbushnë me tym trutë, sa që
të mospajtoheshin askurr me konditat e reja të bashkëjetesës me të krishterët
në barazi të plotë, se sa dëshironin sinqerisht të formohej një shtet modern
dhe indipedent, siç e lypte ndjenja e idealizmit patriotik(nënvizimet e
avokatit, GH).
Në vazhdim, punimi i avokatit, tregon
konfliktin midis muslimanëve dhe ortodoksëve në qytetin e Gjirokastrës ku me
ardhjen e italianëve myftiu i qytetit mbajti një fjalim (botuar në fletoren
Ipirotiqi amina, Nr 141, dt 23 shtator 1916) duke i uruar shqipëtarët që të
mbeteshin për gjithnjë nën administratën italiane. Në numurin 144, dt.
11.10.1916, në faqen e III, në artikullin me titull “komunikatë” përmëndet një
telegram i muslimanëve me të cilin uronin Viktor Emanuelin dhe çfaqej gëzimi
dhe besnikëria e elementit musliman tek i forti shpëtimtar. Përpjekjet për të
vënë në pah mungesën e dashurisë për atdheun e ri si nga ana e muslimanëve,
ashtu dhe nga ana e ortodoksëve, përbëjnë epilogun e fletores së tretë deri sa
vijmë në retorikën pyetje-përgjigje:
Pyetje: - në
lidhjen që quhet Protokoll i Korfuzit, cilat janë palët e interesuara?
Përgjigje: - Qeveria e Shqipërisë dhe të dy
Prefekturat e Jugut
Pyetje: - Vetiut erdhën këto në marrëveshie
apo ndërhynë Fuqitë e mbëdha?
Përgjigje: - Ndërhynë këto
Pyetje: - Po konditat e paqes midis tyre kush
i caktoi?
Përgjigje: -Natyrisht ato.
Pyetje: -Po a besoni ju se ato nuk muarën dhe
mejtimin e palëve mbi ndonjë hollësie?
Përgjigje: -Besojmë jo vetëm kaqe, por dhe se
ato, në përpillim të Protokollit, kanë marrë parasysh edhe të kaluarën e të dy
palëve.
Pyetje: -Ç’e shkaktoi kryengritjen e Elementit
të krishterë kontra vendimit të Fuqive të mëdha për krijimin e shtetit
shqiptar?
Përgjigje: -Fakti që ay vendim i linte brënda
kufijve të shtetit shqiptar.
Pyetje: -Po a thoni se ay vendim i detyronesh
një paanësie të kulluar?
Përgjigje:- Deri sa nevet, si kriter të
sigurtë për dallim të kombësisë të një individi besojmë se është gjuh’ e tij
amëtare, themi se s’kish se si të ndërhynte anësia.
Se gjuha amëtare as munt të mpshihet as mund
të shtrëmbërohet me anël propogandash.
Pyetje: -Me gjithë që nuk na bind kjo
doktrinë, e cila Njeriun e lirë prej Natyre e konsideron si një kafshë,
seicilës i vihet një nishan nëpër trup për dallim, por masi ju insistoni të
preferoni gjuhën nga sistemi i plebisitit, i cili përdoret kurdo e kudo, pa t’i
vënë në kontestim mirë-besimin tuaj, por ju pyesim nëse besoni se përfundimi i
hetimeve që bënë në vënd Fuqitë e Mbëdha do të ishte po ay sikurse të ishte
bërë me anë plebisiti?
Përgjigje: -rezultati i plebisitit sigurisht
do të ishte i ndryshëm; por nuk do të pasqyronte të vërtetën; se ndjenjat e
Popullit i ka helmuar Propoganda Greke e ushtruar dhe drejt për së drejti dhe
me anë të Qishës.
Pyetje: -Por a mund të na shpjegoni se ç’i pat
bërë të zonjat, si propogandën edhe Qishën e Stambollit, që të ndajnë kaq keq
një popull bashkëkombëtar sa që të krishterët të mos duan në asnjë mënyrë të
bashkëjetojnë në një shtet të bashkët, me bashkëatdhetarët e tyre muslimanë dhe
bile pas si u lëruan nga zgjedh e Turkut?
Përgjigje: -Historia kallzon se: ajo që i u
ndihmoi, si propogandën edhe Qishën, ka qënë kryesisht, dasia fetare; por s’ka
dyshim se ka ndihmuar edhe Qeveria Turke; rolin e kësaj në këtë drejtim e
kallzon dhe fakti që ajo, sa për besnikëri të elementit musullman, u miaftua me
influencën e fortë të Fesë, e cila e mbyste çdo ndjenjë kombësije dhe me atë të
rryshfeteve dhe të dhuratave të ndryshme, të konsistuara në toka, çifliqe,
nëpunësira të larta politike dhe në grada ushtarake dhe në të gjithë të mirat e
tjera, që i siguronte Regjimi çdo besniku mbi Rajanë; gjithashtu (Qeveria
Otomane) siguroi qetësinë e vetë duke e lënë elementin, që bëri me vete të saj,
në një injorancë të dëndur pa shëmbull dhe duke mos lejuar çelien e shkollash
shqipe por dhe duke mos u interesuar që të ushtronte mbi të ndonjë influencë
propogandistike me qëllim që t’i shuante
–siç thamë– ndjenjat kombëtare; se këto s’kishin lindur ende, as kishin
inspiruar frikën e mikrobeve vdekjeprurëse për pushtuesit e huaj. Realiteti tregon –gjithashtu- se pushtuesi Turk,
pakicën e të krishterëve, të cilën e duaj për shërbime dhe angarica të
ndryshme, i a la Qishës, e cila e edukonte me gjuhën e saj greqishte; por se me
anë të kësaj filloi dhe propogandën e saj kombëtare Qeveria Greke pasi u krijua
dhe Greqia.
Pyetje: -Por a i lejonesh vallë Qishës
ushtrimi i misionit të saj ndaj shqiptarëve në gjuhën e tyre amëtare dhe këjo
nuk e përdorte këtë por preferonte gjuhën greqishte?
Përgjigje: -S’mund ta themi këtë; sepse gjuha
shqipe u lejua 2-3 vjet para se të pëlciste lufta Ballkanike.
Pyetje: - Por çfarë dëmi i shkakëtoi Qisha
lëvizjes për t’u shkruar gjuha shqipe, kurqë dhe sikur të donte t’ë s’kishte kohë, ndërsa, në qoftë se nuk kemi
shkak që të mos e besojmë të ndierin Jorgji
Çako, i cili me një dekllaratë të botuar dhe në Nr (numuri mungon, GH)
të fletores “Ipirotiqi Amina”, ka vërtetuar se Patrikapa e Stambollit, mbi
pyetie që iu bë, vetëm një kshillë dha, këtë që: mundësisht të mos përdoreshin
për të gërma llatine?
Përgjigje: -Dakort jemi; por kshilla në fjalë
duket se do të jetë dhënë me dy para shejtan, këtë që të preferoheshin gërmat
greke. (nënvizimet e autorit, por unë jam munduar ta paraqes tamam sipas
dorëshkrimit kur duket sikur ka gabime ortografike, GH).
Punimi vazhdon në 300 faqe (deri tani jemi në
fund të fletores së tretë, faqe 48) duke komentuar pikat e protokollit, por unë
vendosa të ndërpres udhëtimin në veprën e avokatit Vasil Kostandin Dilos, pasi
ajo për të cilën unë e citova fjalë për fjalë duhet ta ketë kryer detyrën për
të argumentuar jo vetëm shtrëmbërimin e Protokollit të Korfuzit, por mbi të
gjitha qëllimin përse është bërë kjo dhe kujt i ka shërbyer. Libri vazhdon me
masakrat e grekeve ne Jugun e Shqiperise ne periudhen 1914-1918 si per te
treguar deshiren e popullates vendase per t’u shkeputur nga sundimi politik
grek.
Gjeja me kryesore ne kete liber eshte
diferencimi shoqeror i popullates shqiptare te asaj kohe ne pjesen jugore te
Shqiperise se sotme. Ndarja e popullates ne krijues te te mirave materiale dhe
sherbestar te pushtetit otoman, te cilet mblidhnin taksat e popullates, u
reflektua edhe pergjate procesit te shpalljes se pavaresise ku klasa
sherbestare e politikes otomane luftoi kundra mevetesie se shqiptareve, ndersa
shtresa e arsimuar ortodokse luftoi kundra sherbetoreve te Turqise se dikurshme
pa e kuptuar problemin imediat te shqiptareve te asaj kohe. Lufta brenda
klases politike shqiptare perben te
gjithe epilogun e atyre viteve, ku interesi personal mbi pronesine e lënë ne
perdorim nga shteti otoman ishte epiqendra e saj. Nuk ka asnje fakt qe te
vertetoje qe popullata e atyre aneve ishte ngritur kundra pushtetit qendror
otoman per faktin me te thjeshte fare: ai pushtet i kishte lene shqiptaret ne
fatin e Europes dhe trekendeshi Greqi-Serbi-Itali e kishin futur ne mes me
pretendimet perkatese, por me nje qellim final: te asgjesonin popullaten
shqiptare. Ishte pikerisht politika e nje pjese te Europes (boshti
Austro-Hungari-Gjermani), se bashku me Klerin Katolik Shqiptar dhe ato grushte
burrash qe e shpetuan popullin shqiptar duke themeluar shtetin e pare shqiptare
ne historine e tij. Pikerisht vetem kjo eshte merita e tyre: bene ate qe Europa
do ta aprovonte pas nje viti me 17 dhjetor, duke i caktuar kufijte e Jugut. Ne
te kunderten shqiptaret do te ishin akoma edhe sot pa shtet. Metodikat ekzistuese
e kane te pamundur te interpretojne ate qe ka ndodhur ne trojet e banuara nga
shqiptaret, sidomos ne periudhen 1912-1913. Ishte kjo kohe qe e detyroi Europen
te pranonte ekzistencen e shtetit shqiptar duke e detyruar Ismail Qemalin te
japte doreheqjen pas nje muaji. Fshehja e veprimtarive politike te atyre viteve
dhe krijimin e ngjarjeve ireale perbejne masakrimin e historise te popullit
shqiptar, i cili edhe sot nuk e di se kush dhe si ja formoi shtetin e pare ne
jeten e tij.
.
. .
Përfundimi i parë që arrihet, kur lexon këtë
vepër, është padyshim pasaktësia analitike dhe interpretative e aktit të
shpalljes së pavarësisë së Popullit Shqiptar nga ana e historiografisë
komuniste, e cila asnjëherë nuk i ka thënë popullit shqiptar që akti i
Pavarësisë më 28 nëndor 1912 nuk është pranuar nga Europa dhe ngjarjet e
ndodhura në Jugun e Shqipërisë janë të shpikura nga historiografia komuniste në
të gjithë përmasat e saj. Por duhet pranuar që faji për këtë nuk është i
drejtëpërdrejtë i politikës komuniste.
Ajo që e shtrëmbëroi për herë të parë dhe për
arësye politike historinë e popullit shqiptar, të paktën të asaj të fillim
shekullit të XX-të, ka qënë periudhë mbretërore; ku politika e Ahmet Zogut për
të fshehur veprimtarinë e vet reale i lejoi intelektualët e asaj kohe të
sajonin një histori sipas oreksit të tyre. Shëmbulli tipik i këtij mashtrimi
është libri Shqipëria e Ilustruar 1927 dhe Shqipëria më 1937 ku ngjarjet
tregohen sipas interesit te Ahmet Zogut mbret. Konflikti midis Klerit Katolik
Shqiptar dhe Ahmet Zogut perben shkakun
e deformimit te historise te fillim-shekullit te XX-te. Pasi eleminoi rrezikun
e klerit ortodoks, duke futur ne skenen e konfliktit pjesen vllehe te
ortodoksisë në kongresin e Beratit, Mbreti ju vërsul klerit katolik duke varur
një prift dhe denuar me vdekje shumicën e klerikëve të asaj kohe ku përmblidhej
Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Vinçenc Prenushi, Luigj Bumçi, etj dhe vetëm politika
Austro-Hungareze e detyroi fshatarin e bërë mbret të tërhiqej. Eshte nje pike
ku gjerat nuk u thane kurre sipas realitetit Në këtë pikë politika mbretërore
përputhet absolutisht me politikën antikombëtare komuniste. Historiografia
komuniste e zgjeroi hapesiren nga heshtja mbreterore ne sajimin e ngjarjeve
ireale duke krijuar nje histori, e cila sot diskretitohet per shtremberimin e
realizuar. Protokolli i Korfuzit perfshihet ne kete kontekst, prandaj dhe
rendesia e tij vetem ne kete rast bie ne sy.
Devijimi i Protokollit te Korfuzit u be per
shkakun me te thjeshte fare: te perfshihej edhe Jugu i Shqiperise ne aktet e
shpalljes se Pavaresise dhe te paraqitej i pafajshem per rrezimin e Qeverise se
Ismail Qemalit. Per kete aresye u shpik nje figure tradhetare e shqiptareve, u
ndryshua permbajtja e nje protokolli dhe nuk u permend tjetri duke u
konsideruar si themelore ne formimin e shtetit shqiptar. Ndryshimi i
protokollit u be per te futur ne ngasje popullin shqiptar me Europen dhe prej
ketej te kalohej ne figuren shpetimtare te popullit shqiptar. Eshte kjo
aresyeja perse periudha mbreterore u akuzua si periudhe antishqiptare. Sipas
shkollës komuniste antishqiptarizmi mbreteror fillon me Protokollin e Korfuzit,
dmth me Europen. Dhe ne kete pike antihistorizmi komunist u perputh me
antihistorizmin mbreteror, por i pari avancoi me tej duke shtremberuar te
verteten dhe duke sajuar nje te paqene, kur i dyti vetem heshti duke mos i
dhene asnje rendesi. Eshte kjo aresyeja perse u shtremberua Protokolli i
Korfuzit, gje qe i hapi rruge sajimit te tradhetise se Esat Pashe Toptanit dhe
denimit te tij me ane te nje atentati me ngjyra kombetare, nen emri e Avni
Rustemit. Te gjitha cka thuhen mbi ato ngjarje jane nje sajim fund e krye i
shkolles komuniste, por qe kane pasur nje shtrat paraardhes nga koha e epokes
mbreterore.
Sajimi i tradhetise se Esat Pashes u be per te
vetmin qellim: te mbulonin veprimtarine antishteterore te levizjes vorioepirote
duke pajtuar pretendimet greke me politiken antishqiptare komuniste. Fakti qe
Esat Pashe Toptani u be pjestar propagandistik ne qeverine e Ismail Qemalit,
here minister i brendeshem, e here minister i jashtem, pa qene pjestar i saj
duke u akuzuar si shkaktari kryesor i renies se qeverise duhet te tregoje
bindshem se ngjarjet e atyre viteve kane pasur tjeter permbajtje nga ato te
pretenduara nga historiografia komuniste. Tete tradhetite e tij jane me teper
hamendje historike se sa ngjarje reale. Pastaj ne funksion te shtetit shqiptar
ato nuk kane asnje vlere, pasi Pashai nuk ka pasur asnje lidhje me qeverine e
Ismail Qemalit.
Problemi i emerimit te Esat Pashe Toptanit si
tradhetar i popullit shqiptar ne shekullin e XX-te ka pasur edhe nje suport
tjeter historik. Atentati i Avni Rustemit eshte konsideruar si epilogu i
urrejtjes popullore ndaj figures se Pashait dhe venia ne vend i drejtesise
popullore. Por propoganda komuniste nuk mori parasysh se do te vinte nje dite
dhe e verteta do te dilte ne shesh. Fakti qe propoganda mbreterore nuk e pati
denuar atentatin e Parisit dhe vrasjen e Pashait (kur dihej qe Ahmet Zogu e
kishte vellain e nenes Pashain e Toptanasve) duhet te tregoje per nje lidhje te
fshehte midis Ahmet Zogut dhe Avni Rustemit. Kjo e fundit zbulohet me lehtësi
edhe vetëm prej propagandave përkatëse. Në qoftë se do t’i krahasojmë ato do të
dallojmë se propaganda mbretërore dënon Esat Pashën (Shqipëria më 1937, f.
10-13, Shqipëria më 1927, f. 36-45, por midis këtyre dy botimeve dallohet
diferenca, pasi në të parin çdo gjë propagandohet si konflikt midis nipit dha
dajës) duke e paraqitur lëvizjen esadiste si kundërlëvizjen e përherëshme të
formimit të shtetit shqiptar dhe pengesën kryesore të vendosjes së Ahmet Zogut
në krye të shtetit të ri shqiptar. Propaganda mbretësore nuk e dënoi atentatin
e 13 qershorit në Paris, përkundrazi e përmënd emrin e Avni Rustemit si anëtar
të grupit që formuan qeverinë e Pandeli Vangjelit më 16 tetor 1921 (Shqipëria
më 1927, f. 87) duke pranuar karakterin e heroit të parë me atentatin kundra
Esad Pashës (pranohet se atentati kundra A. Zogut më 23 shkurt 1924 u krye nga
një djalosh i mahnitur me premtimin e heroit të dytë – mbas Avni Rustemit – po
aty, f. 115), mis i kuvendit kushtetues më 1924; dhe kur i bëhet atentat më 20
prill 1924 (vdes pas dy ditesh) si shkaktarin e fillimit të lëvizjes antizogiste
të 1924 (po aty, f. 118-119). Duhet pranuar se emri i Avni Rustemit nuk është
përmëndur si figurë negative nga propaganda mbretërore, përkundrazi është
konsideruar si bashkëpunëtor i grupit idealist të deputetëve të Gjinokastrës(f.
115).
Ndërsa propoganda komuniste dënon edhe Esat
Pashë Toptanin, edhe Ahmet Zogun dhe ngriti lart figurën e Avni Rustemit, dhe
pse ishte thjeshtë një vrasës, në një masë të tillë sa sheshi i tretë për nga
madhësia në Tiranë, pas sheshit Skëndërbej dhe Nënë Terezës, mban emrin e tij.
Në të vërtetë Avni Rustemi u përfshi në një kompllot zogist duke e vrarë Esat
Pashë Toptanin në emër të Ahmet Zogut dhe vetë u vra nga një hakmarrje
personale e Nënës Mbretëreshë për të larë gjakun e vëllait. Në këtë pikë
propaganda komuniste sajoi një komitet të mbrojtjes kombëtare i cili e caktoi
Avni Rustemin për të kryer atentatin kundra Pashait të Toptanasve, akoma më
tej, e lidhi me disa pjestarë të Qeverisë së Tiranës, të cilët ishin në
opozitë, dhe luftën e Vlorës (Lefter Dilo, Avni Rustemi, f.65, 66). Une
pretendoj se vetëm ngritja lart e
figurës së Avni Rustemit është shkaku përse dënohet Esat Pashë Toptani. Ky
është një problem kombëtar pasi shqiptarët e sotëm duhet ta dinë mirë se klasa
e sotme politike, shkencore dhe intelektuale është ngritur në pozicionin e
sotëm (2009) vetëm në sajë të vrasjeve politike dhe fizike të së njëjtës klasë.
Dënimi i figurës së Esat Pashës ka të njëjtin suport analitik.
Dhe të gjitha këto e kanë zanafillën tek
mashtrimi i historisë dhe dënimit të saj ku Protokolli i Korfuzit na çon në
zbulimin e metodikës së përdorur për këtë qëllim.
Comments
Post a Comment