Gustave Klimt, shenjtori i epsheve artistike

Kujtesë në 150-vjetorin e lindjes së piktorit

Nga Albert Vataj

Ndër më të virtytshmit, ai ishte më mëkatari. Nga ithtarët e “shkëputjes vjeneze”, më i pakapshmi. Ngjizi në jetë dhe në art një zotërim të ndjenjave dhe pasioneve. Anipse, me vetëmohimin e një martiri, kumtoi seksualitetin si tharmin e magjisë në art, ai nuk do të njëmendësohej me vetminë në rrugën e shërbestarit të ndjenjave të stuhishme. Para, asokohe, në të pastajmen, tash në 150-vjetorin e lindjes, e deri në të sosun, ai s’u step së kumtuari rolin e femrës dhe sensualitetin kushtrues, si dimension i gjithëkohësisë artthënës. Gustav Klimt dallon nga të tjerët, sepse ai i dha krahë muzës së ndjenjave, duke e transformuar femrën në një limfë. Pa të, ai, thjeshtë nuk do të ekzistonte, dhe njiherash, do t’i mungonte krejt brezave mushti i kësaj dehje magjepsjeje.

Kungim dhe kumt

Gustav Klimt lindi më 14 korrik të vitit 1862 në Baumgarten, në rrethinat e Vjenës. I ati, emigrant nga Bohemia, dështoi në zanatin prej argjendari dhe fëmijët e tij u rritën në varfëri të skajshme. Familja e Klimt, ashtu si shumë të tjera vjeneze të 1860, gulçonte nën thundrën e një jete në buzë të greminës së mjerimit. Ata ngjiznin të tashmen e asokohshme në shtëpi të vogla, të errëta, duke ndryshuar shpesh adresë, gjithnjë në kërkim të një strehe të lirë. Kur ishte vetëm 14 vjeç, Gustav la shkollën, por arriti më pas të regjistrohej në një kolegj lokal për art dhe punime artizanale. Në kolegjin “Bÿrgerschule”, aftësitë e tij artistike u pikasën. Aplikoi dhe siguroi një vend në “Kunstgewerbeschule”, Shkollën e Artit dhe Punimeve Artizanale në Vjenë, një prej dy shkollave publike në kryeqytet. Ai ishte aq i talentuar, saqë fitonte duke hyrë në komisionet e pikturave në shkollë. Krijoi një shoqëri me vëllezërit Ernst dhe me një student tjetër, Franz Matsch. Deri në vitin 1890, kompania “Klimt-Matsch & Co.” fitoi shumë me anë të komisioneve për ndërtesat e reja që ngriheshin. Deri në fund të qëndrimit në “Kunstgewerbeschule”, Klimt së bashku me ortakët e tij themeloi edhe një shoqëri artistësh, “Kÿnstlercompanie”. Kur u largua nga shkolla në vitin 1883, Klimt dhe Matsch nisën të punonin me kohë të plotë për të pikturuar me porosi. Klimt dëshironte të konsiderohej si një piktor i dekoracioneve arkitekturore, një reputacion që vihej në dukej nga natyra e komisioneve të hershme në karrierën e tij, ku përfshihen punimet në kisha, muzeume dhe teatër. Disa seri pikturash si “Alegoritë” dhe “Emblemat” u prodhuan me kërkesën e një pronari. Pas këtij suksesi iu bë oferta për një tjetër seri që u realizua në vitet 1896-1900, ku përfshihet edhe “Tragjedia”. Në këtë pikturë, dolën në pah elementë që do ta karakterizonin artistin në veprat e mëvonshme: zona të përqëndruara në detaje, ngjyrat e arta, forma ndjellëse e femrës, simbolizmi klasik dhe hapësira abstrakte. Në vitin 1897, ai ishte figura kryesore në themelet e shkëputjes vjeneze, dhe pas pak vitesh ai kishte bërë përfaqësuesi më i mirë i stilit modern. Në vitet e mëvonshme, ai tregoi një vlerësim të avangardës, tendencave të ekspresionizmit. Talenti i jashtëzakonshëm i siguroi suksesin e punës që përmbante materiale të ndryshme shprehëse në një përbërje, duke kujtuar traditat gotike dhe bizantine, ndërsa gjithashtu duke parashikuar artin multimedial të shekullit të 20-të.

Këqyrja e një peneli

Një ngasje që të përfshihet stuhishëm në një gjendje, gjithnjë të mbarsura me pasion dhe pjesëmarrje të vetvetishme. Në atë shtjellë shamatuese ndjenjash dhe afshesh, nënshtrimi dhe dominimi seksual. Ky është sinopsi i gjithë çfarë mbërtheu në sëmbim krijues, Gustav Klimt. Ai është në të gjithmonshmen e pranisë artistike, vetëm brenda kësaj vorbulle, këtij shugurimi të epërm, të domosdosë së njeriut për të guxuar dhe për të dëshmuar, se në jetën e tij, seksi dhe femrat, janë përcaktues. Arti dhe familja gjithashtu, ishin dhe mbeten deri në fund për mjeshtrin e madh, një domethënie botëkuptimi dhe shëmbëllimi sublim. Marrëdhëniet poligame, 14 fëmijët me bashkëshorten, një yshtje kjo në shumë prej kryeveprave që la pas, janë dëshmitarë të asaj që përcaktojnë veçorinë dalluese të këtij kolosi të brendisë së emetuar në pikturë.

Dorëzanë i të bukurës “vrasëse”

Në galerinë e pamasë të piktorit, është e kudogjendur ajo që do ta bënte këtë penel, një admirim i gjithmonshëm, një kurth ku shkrehet çdo ëndje, joshja. Befas ai e lë veten dorëzanë i ngazëllimit të seksit, i femrës dhe sensualitetit në tërësi, i asaj bukurie “vrasëse” që u bë njiherash dhe ngjizja e embrionit të gjeniu. Koloriti i zgjedhur, teknika e përdorur, përmasat dhe kumti i ligjërimit, ofrojnë bashkë me personazhin femër, universin e koduar të marrëdhënieve. Fillimisht të vetë Klimt, e në vijimësi të femrës më realitetin seksual, me filozofinë e funksionimit të marrëdhënieve me meshkujt. Ai përgjon brenda vetes, si të mjaftueshme rrëmetin e përvojave, duke i vendosur ato kudo, si subjekt, ngjyrë, linjë, dritëhije a sfond. Gratë e jetës së tij u përfshinë në subjekt dhe impresion, mesazh dhe dekodim, në sfond e në kënd, në ngjyrë e në formë. Klimt vetëm sa konstatoi dhe nuk nguron të na e rrëfejë, atë që ishim, jemi dhe do të mbetemi të njëmendtë. Femrën, dhe gjithçka që ajo është e destinuar të ofrojë e transformoi në një nocione soditëse. E gjitha kjo, që magjia të mos mbetet një trill, një vegim, por një realitet. Ai e gostit atë para nesh të gatshme të ofrohet dhe secili ndër ne të jepet.

Simbolizmi si gardërobë

Në pikturën e Klimt, veshjet nuk mbulojnë, ato përdoren qëllimisht për të zbuluar, për të dramatizuar situatën, për të kallur misterin e joshjes. Dhe këtë e bën duke e ndërfutur lakuriqësinë nën poren delikate të qëmtesave simboliste. Kulturave të ndryshme, Klimt u merr elementet, si bima tokës, për t’i derdhur jo dhe aq shkujdesur mbi tablo si stoli, si ojna, si ornamente. Stolitë që i nderen përqark atij kurmi, janë pjesë nga armatura e kahershme e mashkullit të destinuar, e partnerit, të cilit nuk i mjafton vetëm prania. Etja prehistorike, që e djeg përbrenda, që e ysht ngutas, kërkon gjuhë të shprehet, simbolikë të komunikojë, të dëshmojë tash, atë që u tha dhe mbase nuk e dëgjuan prej Egjiptit deri në Bizant. Tash kur mbetemi soditës, muzat e Klimtit i kanë hequr bashkë me petkat dhe mëdyshjet, dhe po presin. Këtë pritje e lexon sekush në sytë që shohin përmbytas. Mrekullia grua është e aty, e gatshme për t’iu dhënë çdo soditjeje.

Ndërdyshja njerëzore

Ndërsa kureshtia dhe ama e adhurimit shkulmon prej dritës dhe zbrazësisë, abstraksionit dhe formave të tendosura në simbolizëm, ndjehet një frymëmarrje që shtërzen, një gulç që copëzohet e merr formë të avullt që rrethon subjektin. Kjo duket se ka lidhje me një ankth të brendshëm të artistit. Frika nga rreziku i tërheqjes seksuale, nga ana shkatërrimtare e një femre dhe mbi të gjitha, vuajtjen në sensin frojdian. Gjithëpoaq, Klimt s’ndalet. Gjithnjë e bukura ka diçka tjetërqysh pa thënë, epshi të tjera shkulme premton, yje pafund që i ndrijnë vagullt, në natën që i varet mbi, si një mantel. Me vullnesën për të dëshmuar, si shërbestar i zellshëm i ndjenjave dhe të bukurës, nuk e shohim të struket pas skutave të errëta e kurtheve që i ngre pasioni. Zëshëm ai ligjëron dhe këtë e bën bujarisht me ngjyrat që e shpërfaqin kjartazi para kureshtisë sonë.

Gjithnjë brenda vetes

Vetvetja i duket e mjaftueshme, dhe ashtu e lexojmë në punët e tij, në marrëdhënie me femrat, pasionin, seksualitetin, epshin dhe ndjesinë e dominimit prej këtij dimensionin ekzistencial. Klimt, me gjasë, s’kishte shumë më shumë se të tjerët për të thënë për seksin, për marrëdhëniet me femrat, për magjinë që kumton pasioni i shkulmeve uturitëse të gjakut dhe kurmit. Ai “guxoi” që tabutë t’i kthente në shprehje estetike, në marrëdhënie artistike, një dimension të ri komunikimi për botëkuptimin e atëhershëm e të mëpasshëm. Dalldia seksuale duket se pasi ka mbushur deri në buzë pasionet babëzitëse të tij, pjesa që derdhët është jo më pak zjarrvënëse, ndjellëse, ngasëse, përjetuese, se krejt ajo masë që mbush e çmbush pa pushim atë. Duke e mëtuar kohës gjënë që kishte më të shtrenjtë, dhe duke e bërë këtë si kurrkush tjetër derimëtash, jo vetëm guxoi dhe e pësoi, por ngulmoi dhe mbërriti. Po, përnjëmend mbërriti në atë piedestal që as ai vetë nuk e bluante në hamendjen e qasjeve për lavdi, që kaq të qëllimshme mbarteshin asokohe.

Dimensioni i artit “Klimt”

Gustav Klimt ishte një personazh i rafinuar dhe enigmatik, tekanjoz dhe ngulmues. Dukshëm pikasim në punët e tij penelin e ndjeshëm të peizazheve, qëmtimin e hollë dhe sensuale të mëtimit dhe kumtit artthënës. Në ciklet murale, ai dëshmon një kombinim të patëdytë i abstraktes dhe iluzionit dhe një aprovim i harmonishëm i elementeve të subjektit promovues brenda dimensionit artistik dhe estetik dhe ornamenteve. Në këtë qasje të pazakontë të kohës dhe mendësive, me të cilat u desh të përballej, ai e gjen veten, ndërsa ngjitet ngultas për nga kreshta e madhështisë, si vepër dhe si përvojë e një fund dhe fillim shekulli. Portretizimi i mjeshtrit është gjykuar të jetë i papërpunuar, i pamëshirshëm, dhe erotik. Kjo ishte çështja e tij. Subjektet e korpusit artistik, burrat lakuriq, të moshuarit, dhe gra të kapluara nga disponimi seksual, të gjithë janë të shtjelluara me një ngarkesë emocionale me densitet të lartë. Ai u përkushtua zellshëm në ndërtimin e imazheve me tipare të dukshme bizantine, ku dominon njëherësh dhe abstraksioni simbolist. Etja në të kallur, u shoqërua prej një periudhe ku vërejmë se punët e Klimt do të jenë të shprehura nëpërmjet kompozimit piramidal. Tashmë ata janë të përmbytur me kthesa dhe spiralet, me vorbullat mistike dhe forma të ndryshme të ndritshme. Një botë e krijuar rishtazi duket rreth figurave qendrore. Josh shikuesin drejt thellësitë e pandërgjegjshme dhe labirintet e mendjes.

Gjithëkohësi përjetuese

Edhe sot në 150-vjetorin e lindjes, loja me ngjyrat, ngulmi dashtazi në lakuriqësinë fizike dhe shugurimi i rrëmetit të ndjesive, të gllabërojnë. Një amë magjepsjeje që çliron si energji prej së brendshmi të depërton si një energji dritimi. Sot, edhe sot, janë përjetuese, ngjethëse, joshëse, tunduese, mëkatare, si atëherë punët e mjeshtrit. Druhesh të ndalesh para tyre, si para një bukurie ngasëse, sepse jo gjithnjë je gati të jepesh. Detajet e kumtit dhe mëtimeve shprehen në një shumësi punësh nëpërmjet lakuriqësisë që zotëron një pushtet shprehie provokuese. Sfida e tij erotike është edhe për të jo më pak telendisëse. Nuk i shmanget përleshjes dhëmb për dhëmb me kohën. Terreni, megjithëse nuk ia kurseu lëvdatat dhe trofetë, nuk u njëmendësua me kungimin e tij sentimental, etik dhe estetik, nëpërmjet erosit. Forca gllabëruese e femrës në pikturën e Klimt, e ka të përcaktuar qartë pozitat e saj, atë të dominimit, dhe e nis ta bëjë këtë duke sfiduar që nga tabloja.

Nga tabloja në tablo

Klimt është i paparashikueshëm, te “Judith ose Salome” ai e gozhdon publikun para një "orgazme vrasëse" në praninë e një joshje fatale, në vend të portretit të një gruaje të virtytshme. Te “Frizën Beethoven”, një shpërthim estetik i jashtëzakonshëm i Klimt e përjetojmë edhe sot. Parajsa mbetet një nga motivet më të rëndësishme që shpërfaqet nën dominimin e një të arte diellore. Seksualiteti, dëshmimi, pjesëmarrja e vendosin shumësinë e pranisë në një sfond që nuk resht së vërshuari edhe sot. Për t’u hedhur te “The Kiss”, e cila është nga emblemat e Gustav Klimt. Një dashuri në ekstazë, të cilës i hidhet mbi lakuriqësi të epshme një mantel i florinjtë, stolisur me një gjuhë simbolike, thellësisht erotike. Thua se ka rrëmuar të gjitha kulturat dhe ka nxjerrë së andejmi mëtimet abstrakte të simbolizmit që kumtojnë pasionin e zanafillës, elementin bazë të krijimit, seksin. Trupat i përthyen në densitetin e përqafimit. I mbërthen me gishtërinj të stërgjatë e kurmet që i zgjat joshja. Burri në ngulmin për të dominuar, e ka vënë përfund objektin e joshjes së tij të epërme. Femra është përthyer në gjunjë, duke ngasur afrinë dhe gatishmërinë për t’u dhënë. Shkrehja e saj lexohet në portretin që është fikur në zjarrin e brendisë, ku ajo po tretet. Në ngulme që nuk ndalen nga puna në punë, Gustav Klimtin, dallon prej tjetërkujt, teksa bashkon disa figura, të cilat i trajton po aq shkujdesshëm në telajon e bollshme sa dhe simbolet. Ai i vendos personazhet në hapësira që zbrazësinë e lëmojnë me një ngulm të rrafshët si jehonë e errët dhe boshe.

Zanafilla dhe amshimi i kumtit

Bota Klimt është e mbushur me polen dhe pistil, embrione dhe spazma, ereksion, spermë e ofshamë, të gjitha këto të veshura me natyrshmërinë e vetë ngulmit artistik të piktorit, me lakuriqësinë dhe paturpësinë e dëshmimit. Në hapat fillimor veprat e tij u rrokë nga pasioni i një dëshire për t’u promovuar, u stolisën me ceremoniale entuziazmi dhe pritën me adhurim fisnik, duke u bërë kështu një imazh vjenez, një joshje e kureshtisë së zonjave të asokohshme. Ky trokth e përkundi deri kur ai pa tek erotizmi hapat vendimtarë të ngjizjes së punëve të tij në piedestalin e kryeveprave. Ishte koha kur mendësitë dekadente dhe hipokrizia viktoriane skërmitnin dhëmbët. Synimi drejt kreut ia mbushën rrugën me gropa të thella dhe vramëndje të mëdha. Mitin e tij në embrion e sulmojnë skandalet periodike, si në rastin e pikturave të tij në Universitet, i cili më në fund duhej t’i hiqte. Edhe pse Perandori Franz Josef I, e kishte nderuar Gustav Klimt me “Urdhrin e Artë e Meritës”. Klimt vendos të rebelohet, të dëshmojë vetveten: "Mjaft prej censurës ... Unë dua të largohem ... unë refuzoj çdo formë të përkrahjes nga shteti, unë do të bëj pa të..."

Femra dominuese

Në traditat të ndryshme, boshti vertikal është relativisht mashkullore (yang) në krahasim me boshtin horizontal femërore (yin). Këtu, Klimt ndryshoi simbolikën tradicionale dhe përshkruar qartazi dhe ngulazi nga njëra punë në tjetrën, në të shumtat pothuajse, ndikimin zotërues dhe dominues të gruas ndaj burrit. Kjo epërsi e gruas, ishte jo vetëm një nga temat e mëdha të fundshekullit, por dhe kurajë kalorësiake e këtij bohemi artistik. Klimt, siç dhe mëton në një perifrazë të tij se "I gjithë arti është erotik", në veprën që la, deshifrojmë huazimin e marrëdhënieve mashkull-femër nga gjuha simbolike e ëndrrave. Një hapësirë e zbrazët e ndjek. Një zbrazësi e frikshme, e mbushur me makth dhe panik, me aludimin e dështimit dhe ndarjes. Femra që ka marrë në dorë frerët e zotërimit të brendisë së mashkullit e ngjeth piktorin, e vë në dyshim potencën e tij seksuale, gjithnjë shikon pas në pamundësitë dhe zgafellet që ka mbjellur deri aty. Kjo është një ëndërr. Mbase, por zbrazësitë ku ai hedh yjet e tij të shndritshëm të dominimit dhe të skllavërisë së vullnetshme, kumtojnë atë ndjesi të çmbushur që ndjell. Nga ana tjetër kjo hapësirë e vrenjtur, pakaherë me kolorit të çelur e mbush me dritë dhe ndjesi kumtin. Megjithëse Klimt është përpjekur t’i mbushë këtë gojë të stërmëdha gllabërimi, me simbole dhe zbukurime, ata shpesh i ngjajnë afreskeve të gozhduar në një mur manastiri ku s’ka rënë dritë kurrë dhe ky myshku dhe errësira e mbajnë atë si një shkëlqim që nderet mbi supet e natës.

Klimt për vete dhe jo vetëm

Klimt njihej nga të gjithë si një njeri fjalëpakë, por një prej deklaratave të tij është një dritare e rrallë për perceptimin e brendshëm të artistit. “Unë mund të pikturoj dhe të vizatoj. I besoj vetes dhe të tjerët thonë se e besojnë këtë. Por, nuk jam i sigurt, nëse kjo është plotësisht e vërtetë. Vetëm dy gjëra janë të sigurta: Nuk kam pikturuar kurrë veten. Nuk jam i interesuar te vetmja ime aq shumë sa jam i interesuar te të tjerët, veçanërisht femrat. Jam i bindur se nuk jam dhe aq interesant si njeri. Nuk kam asgjë të veçantë, jam një piktor që pikturon çdo ditë, nga mëngjesi deri në mbrëmje. Pikturoj figura dhe peizazhe, më pak portrete. Nuk kam dhuntinë e të shkruarit apo të shprehurit, veçanërisht nëse më duhet të flas për veten ose për punën time. Edhe kur kam për të shkruar një letër të thjeshtë më kap frika dhe ankthi si të më kishte zënë deti. Për këtë arsye njerëzit duhet të bëjnë edhe pa një autoportret artistik apo letrar e nuk duhet t'u vijë keq për këtë. Ai që do të dijë më shumë për mua si artist duhet vetëm të shohë pikturat e mia, të përpiqet të kuptojë brenda tyre se kush jam dhe se çfarë dua të bëj unë. Në këtë punë e kaluara jeton tani”.

Ekspozohet në Vjenë koleksioni i Gustav Klimtit

Në 150-vjetorin e lindjes, piktori i gjendjeve dhe impresioneve të derdhura në art, Gustav Klimt, i ofrohet një përkujtim vjenez, përplot shkëlqim dhe madhështi. Viti 2012, ishte për austriakët, vjenezët në veçanti dhe gjithë mbamëndjen dhe shijet e holla e plot sharm, viti i Klimt. Muzeu i Vjenës, Austri, me rastin e ditëlindjes së 150 të Gustav Klimt, duke filluar nga data 16 maj e deri më 16 shtator, do të prezantojë ekspozitë me titull "Klimt, Koleksioni i muzeut të Vjenës". Muzeu, i cili ndodhet në kryeqytetin austriak, jo vetëm se posedon koleksionin më të madh të Gustav Klimtit në botë, por njëherësh është pronar i veprave të artit, më të llojllojshme të tij. Aty përfshihen të gjitha periudhat e krijimtarisë, duke filluar nga koha e studimeve dhe hapave të tij të parë në vitet e largëta 1880 e deri në vitin 1918 që ishte një vit para se ai të ndërronte jetë. Midis pikturave, të cilat do të ekspozohen gjatë asaj periudhe kohore janë edhe pikturat "Pallas Athene" dhe portreti i bashkëshortes, Emilia Fleg. Në këtë koleksion, para së gjithash, ndodhen rreth 400 vizatime, por edhe pllakatin skandaloz të pacensuruar për ekspozitën e parë në Secesi, mantelin, të cilin e mbante gjatë pikturimit vetë Klimt, material më të shtypur me vlerë, maska të ndryshme, si dhe vizatimin e Egon Shilei. Kësaj radhe nuk do të zgjidhen se çfarë do të ekspozohet e çfarë jo, pra nuk është bërë ndonjë përzgjedhje se cilat nga pikturat do të ekspozohen e cilat jo, por kësaj radhe do të ekspozohet "Klimti si tërësi". Ekspozita në video-intervistat shpesh bëhet provokuese kur kemi të bëjmë me ato që do të kishte bërë sot Klimti, si dhe mes tjerash shtrohet pyetja se ku është kufiri midis qytetit të suksesshëm të "Vjena në vitet" dhe dozën e tepruar të Gustav Klimtit. Pos kësaj, gjatë kësaj ekspozite do të mund të shihen edhe produktet komerciale që ndërlidhen me Klimtin, të cilat viteve të kaluara ishin blerë si koleksion. Ekspozita është plotësuar edhe me pllakatet nga bibliotekat e Vjenës, të cilat tregojnë paraqitjen e Klimtit në shekullin e kaluar. Kjo ekspozitë është mjaft interesante dhe, sipas artistëve, është një ekspozitë shumë origjinale. Vetë periudha e gjatë kohore e shfaqjes së ekspozitës dëshmoi se sa shumë vizitorë morën pjesë në muzeun e Vjenës dhe sa shumë njerëzit janë të interesuar për veprat e Gustav Klimt.

Epilog

Klimt e paraqiste historinë si një pjesë të vetes dhe veten si pjesë të Vjenës, mendësisë dhe kurajës, që u bë shkas të mbajë atë lart, në piedestal. Ai punoi dhe jetoi vrullshëm. Si në art ashtu edhe në shpirt, ndezi stuhi pasioni dhe u formësua si ndriçim nga shndritja e përjetimit. Për të gratë ishin shumëçka, si në shtrat ashtu edhe në telajo. Ofshamat i hodhi në pikturë me të njëjtin densitet sa dhe netët vjeneze seksualitetin. Jetoi në çdo moment si i dalldisur nga pasioni për të bukurën. Krisjet në shpirt nuk ia kurseu as krijimtaria dhe as kënaqësia. Ai është vetëm ai që ne e kundrojmë në pikturat e tij, si atëherë edhe sot në 150-vjetorin e lindjes. Gustav Klimt, nisi, vazhdoi dhe sosi së shtruari deri në përjetësi udhën e tij të madhështisë.