ANNA E TË GJITHËVE
Nga Ismail Kadare
Në Shqipëri, ashtu si
në të gjitha trevat e ish-perandorisë komuniste, stinë pas stine e vit pas viti
po mbërrijnë poetët e vonuar. Nga një shtet te tjetri, nga një gjuhë te tjetra,
së shumti brenda përbrenda vendit e gjuhës së tyre, dalin në dritë shkrimtarët
e ndaluar, ata që munguan aq gjatë e aq mundimshëm në jetën tonë. Qëllon që
shfaqen së pari në
vendin e vet e pastaj shtegtojnë te të tjerët, por ka nga ata që, të mbijetuar
nëpër mërgime, mbërrijnë më në fund në atdhe.
Me këtë botim, dhe falë përkthimit mjeshtëror të Aurel Plasarit, na vjen këtë herë një mysafire e rrallë, një zonjë e madhe e poezisë, Anna Ahmatova.
Anna Ahmatova, Osip Mandelshtami, Marina Cvetajeva dhe Boris Pasternaku përbëjnë një “katërshe të veçantë”, siç e ka quajtur ajo vetë në bisedat e saj. Unazë prej katër perlash, secila prej të cilave rrezellinte edhe dritë edhe përzitje, ajo ka hyrë në fundnajën e artë të poezisë ruse të shekullit që porsa shkoi. Përpara se të njihnin lavdinë e vonuar, këta poetë njohën trishtimin e madh të mosnjohjes, të ndalimit, të përçmimit e, më në fund, të goditjes mizore të shtetit. Kjo plejadë katërshe ka në biografinë e përbashkët të saj fyerjen dhe dënimin që vjen pas valës së parë të adhurimit (Ahmatova), një çmim Nobel, që në vend të gëzimit ia shkurton jetën laureatit (Pasternaku), një kthim në atdhe që përfundon në vetëvrasje (Cvetajeva), një internim që përfundon me vdekje të dyshimtë në një tren të burgosurish (Mandelshtami).
Si të mos mjaftonte goditja e drejtpërdrejtë, po kaq të pamëshirshme ishin torturat shpirtërore që u shkaktonin, talljet cinike të tiranit, balta e hedhur dinakërisht prej armatës së pafundme me fytyra të qeshura e të ngjallme të kolegëve të tyre, shkrimtarëve mediokër sovjetikë. I kishin mënjanuar nga sofra dhe nuk ngopeshin së hakmarruri me ta, i kishin spiunuar e dërguar në internim dhe prapë nuk ngopeshin, i kishin çuar në varr dhe përsëri, edhe tani që sipër tyre kishte mbirë bari, nuk u dilte mllefi. Mllefi i frikshëm, i pakrahasueshëm me asgjë, i shkrimtarëve pa talent ndaj atyre që e kanë atë.
Me këtë botim, dhe falë përkthimit mjeshtëror të Aurel Plasarit, na vjen këtë herë një mysafire e rrallë, një zonjë e madhe e poezisë, Anna Ahmatova.
Anna Ahmatova, Osip Mandelshtami, Marina Cvetajeva dhe Boris Pasternaku përbëjnë një “katërshe të veçantë”, siç e ka quajtur ajo vetë në bisedat e saj. Unazë prej katër perlash, secila prej të cilave rrezellinte edhe dritë edhe përzitje, ajo ka hyrë në fundnajën e artë të poezisë ruse të shekullit që porsa shkoi. Përpara se të njihnin lavdinë e vonuar, këta poetë njohën trishtimin e madh të mosnjohjes, të ndalimit, të përçmimit e, më në fund, të goditjes mizore të shtetit. Kjo plejadë katërshe ka në biografinë e përbashkët të saj fyerjen dhe dënimin që vjen pas valës së parë të adhurimit (Ahmatova), një çmim Nobel, që në vend të gëzimit ia shkurton jetën laureatit (Pasternaku), një kthim në atdhe që përfundon në vetëvrasje (Cvetajeva), një internim që përfundon me vdekje të dyshimtë në një tren të burgosurish (Mandelshtami).
Si të mos mjaftonte goditja e drejtpërdrejtë, po kaq të pamëshirshme ishin torturat shpirtërore që u shkaktonin, talljet cinike të tiranit, balta e hedhur dinakërisht prej armatës së pafundme me fytyra të qeshura e të ngjallme të kolegëve të tyre, shkrimtarëve mediokër sovjetikë. I kishin mënjanuar nga sofra dhe nuk ngopeshin së hakmarruri me ta, i kishin spiunuar e dërguar në internim dhe prapë nuk ngopeshin, i kishin çuar në varr dhe përsëri, edhe tani që sipër tyre kishte mbirë bari, nuk u dilte mllefi. Mllefi i frikshëm, i pakrahasueshëm me asgjë, i shkrimtarëve pa talent ndaj atyre që e kanë atë.
Siç është dëshmuar nga disa burime, një mesnate të
frikshme, ndërsa gjithë Moska fliste për arrestimin e porsandodhur të
Mandelshtamit, Stalini i ra telefonit të Pasternakut për ta pyetur ç’mendim
kishte për mikun e vet. Merret me mend tronditja e poetit, fjalët e turbullta
nga hutimi dhe, pas një heshtjeje të shkurtër, zëri i tiranit: “Nuk dite ta
mbrosh mikun tënd!” Disa sekonda më pas ndodhi përpjekja e Pasternakut për t’u
lidhur prapë me telefon me diktatorin dhe tingulli i njohur që tregonte se
linja ishte ndërprerë përgjithmonë.
Janë kaq të njohura kënaqësitë që marrin tiranët shpirtvegjël nga fyerjet dhe përbaltjet që u shkaktojnë artistëve. Pak kohë më parë, Stalini, që me siguri e dinte se Osip Mandelshtami, duke e ndier rrezikun, po shkruante një ode për të, priti mbarimin e odes për ta arrestuar dhe për ta vdekur disa javë më pas poetin. Martesa e Marina Cvetajevës me një zbulues e vrasës profesionit të Ministrisë së Brendshme ishte fillimi i kalvarit, që e çoi poeteshën e shquar t’u jepte fund ditëve të saj në litar. Simotra e saj, Anna Ahmatova, me burrin e parë Lev Gumilevin të pushkatuar nga bolshevikët dhe me djalin në burg, u detyrua të shkruante vjersha në stilin e “patriotizmit sovjetik” për ta lehtësuar gjendjen e saj. Kjo nuk e pengoi ndërkaq kreun e propagandës sovjetike, famëkeqin Zhdanov, që në moshën 60-vjeçare ta quante “prostitutë”.
Përmendëm këtu një nga plejadat e shumta, një “katërshe”, që mund ta emërtonim tablo me dy zonja dhe dy zotërinj, me një vetëvrasje, një çmim Nobel të kthyer mbrapsht, një vdekje në tren të burgut dhe një kalvar të pafund. Por sa plejada të tilla ka pasur në qiellin e errët të asaj bote që shkoi? Sa shkrimtarë e artistë të dënuar në grupe dyshe, treshe, katërshe e disa herë në mizëri të pafund, me qindra mijëra bashkërisht?
Anna Ahmatova, ajo që për shëmbëllim me mbretëreshat u quajt prej adhurimtarëve të saj “Anna e gjithë rusëve”, njohu në jetën e saj gjithë fyerjet që mund t’i bëhen një poeteshe, një vejushe, një nëne dhe një zonje të rëndë.
Pas një rinie dehëse kaluar në Europë, kryesisht në Paris, ku midis kujtimeve plot dritë ishte portreti që i kishte bërë Modigliani, kur Anna ishte 16 vjeçe, portret që sipas të gjitha gjasave ishte shoqëruar nga një flirt me piktorin, “histori Romeo e Zhuliete e luajtur në familje perandorake”, siç e quan Brodski, Anna Ahmatova, për të zezën e saj, u kthye në Rusi. Ishte 28 vjeçe kur ndodhi revolucioni, ai që pak kohë më pas, më 1921, ia pushkatoi burrin e saj të parë, poetin e njohur Lev Gumilev, fajësuar si “komplotist”. Si të mos mjaftonte kjo vrasje, vite më pas djali i vetëm që pati prej tij ra në burg e më pas në internim. Që nga ajo kohë në jetën e vështirë prej poeteshe të njohur, por të dyshimtë, të Anna Ahmatovës hyri një kalendar i ri i vuajtjes. Udhëtimet e trishtuara në vendin e burgut a të internimit, pritjet e pafundme përpara kangjellave, radha e gjatë, midis grave e nënave që mbanin në duar pakon për burrin a djalin e burgosur. Gjithë këtë ferr, që aq dhimbshëm e kanë përjetuar qindra mijëra gra e nëna të botës komuniste, e sidomos gratë, nënat dhe motrat shqiptare, ato që të fundit, edhe pas shembjes së Murit të Berlinit, vazhdonin udhëtimin drejt Spaçit a Burrelit a Torovicës, Anna Ahmatova, modelja e dikurshme e Modiglianit, e jetoi vit pas viti e radhë pas radhe. Kësaj duhej t'i shtoje përgjimet e policisë së fshehtë, ankthin e bastisjes, mungesën ekonomike e gjer te trokitja te porta e përgjegjëses së banesës: “Qytetare Ahmatova, nesër keni radhën e pastrimit të shkallës”!
Me heroizëm ajo u përpoq ta mbante veten, të mos e ulte kokën, të shkruante perlat e saj, të dashuronte burrat. Burra të ndryshëm, një pjese të të të cilëve sa lidheshin me të u binte në kokë fatkeqësia, kaluan si meteoritë në jetën dhe natyrisht në poezitë e saj: polaku Jozef Czapski, anglezi Issaiah Berlin, rusi Nikollaj Punin. Prania e saj rrezatonte te njerëzit peshën e bukurisë së përzier me dhembje aq sa, sipas Kornej Çukovskit, Pasternaku dy herë e kishte kërkuar për grua, duke harruar në çastet e hutimit se ishte ndërkaq i martuar.
Ata që e kanë njohur dhe kanë dëshmuar për të, kështu e mbajnë mend: në ecejaket e saj me trenin Moskë - Shën Pjetërburg, nga njëri kryeqytet te tjetri, si zonjat e dikurshme, pastaj si grua sovjetike, në radhët ku të priste thëllimi përpara burgjeve, së fundi në banesën e saj, gjysmë të shtrirë në kanapenë e vjetër, me një shall të madh hedhur mbi gjunjët, ngaqë vazhdimisht kishte ftohtë.
Nga gjithë kjo dhembje e ky trishtim shumëvjeçar, në poezinë e saj, ashtu si në shumicën e poetëve që vuajtën bashkë me të, nuk ka as mllef e as helm, por ka veç një dritësim të zymtë, si ai i kishave të vjetra. Të fshehtën e poetëve të mëdhenj, që karbonin e zi të jetës dinë ta kthejnë në një grusht diamantesh, e ka shprehur si rrallëkush sak sivëllai i madh i gjithë poetëve të vetmuar të ish-Lindjes, Lasgush Poradeci ynë, në përmbysjen ku përshkruan përmbysjen e tij:
Përmbys o jetë
M’i fal stolitë...
Të rënë përmbys ata thonë se marrin stoli prej jetës, por në të vërtetë janë ata që krijojnë stoli. Dhe stolitë s’janë për ta, ngaqë ata s’kanë nevojë për to, por për të tjerët, për atë det shkumëzues e, për fat të keq, shpesh herë mosmirënjohës, që quhet njerëzim.
Ismail KADARE
Janë kaq të njohura kënaqësitë që marrin tiranët shpirtvegjël nga fyerjet dhe përbaltjet që u shkaktojnë artistëve. Pak kohë më parë, Stalini, që me siguri e dinte se Osip Mandelshtami, duke e ndier rrezikun, po shkruante një ode për të, priti mbarimin e odes për ta arrestuar dhe për ta vdekur disa javë më pas poetin. Martesa e Marina Cvetajevës me një zbulues e vrasës profesionit të Ministrisë së Brendshme ishte fillimi i kalvarit, që e çoi poeteshën e shquar t’u jepte fund ditëve të saj në litar. Simotra e saj, Anna Ahmatova, me burrin e parë Lev Gumilevin të pushkatuar nga bolshevikët dhe me djalin në burg, u detyrua të shkruante vjersha në stilin e “patriotizmit sovjetik” për ta lehtësuar gjendjen e saj. Kjo nuk e pengoi ndërkaq kreun e propagandës sovjetike, famëkeqin Zhdanov, që në moshën 60-vjeçare ta quante “prostitutë”.
Përmendëm këtu një nga plejadat e shumta, një “katërshe”, që mund ta emërtonim tablo me dy zonja dhe dy zotërinj, me një vetëvrasje, një çmim Nobel të kthyer mbrapsht, një vdekje në tren të burgut dhe një kalvar të pafund. Por sa plejada të tilla ka pasur në qiellin e errët të asaj bote që shkoi? Sa shkrimtarë e artistë të dënuar në grupe dyshe, treshe, katërshe e disa herë në mizëri të pafund, me qindra mijëra bashkërisht?
Anna Ahmatova, ajo që për shëmbëllim me mbretëreshat u quajt prej adhurimtarëve të saj “Anna e gjithë rusëve”, njohu në jetën e saj gjithë fyerjet që mund t’i bëhen një poeteshe, një vejushe, një nëne dhe një zonje të rëndë.
Pas një rinie dehëse kaluar në Europë, kryesisht në Paris, ku midis kujtimeve plot dritë ishte portreti që i kishte bërë Modigliani, kur Anna ishte 16 vjeçe, portret që sipas të gjitha gjasave ishte shoqëruar nga një flirt me piktorin, “histori Romeo e Zhuliete e luajtur në familje perandorake”, siç e quan Brodski, Anna Ahmatova, për të zezën e saj, u kthye në Rusi. Ishte 28 vjeçe kur ndodhi revolucioni, ai që pak kohë më pas, më 1921, ia pushkatoi burrin e saj të parë, poetin e njohur Lev Gumilev, fajësuar si “komplotist”. Si të mos mjaftonte kjo vrasje, vite më pas djali i vetëm që pati prej tij ra në burg e më pas në internim. Që nga ajo kohë në jetën e vështirë prej poeteshe të njohur, por të dyshimtë, të Anna Ahmatovës hyri një kalendar i ri i vuajtjes. Udhëtimet e trishtuara në vendin e burgut a të internimit, pritjet e pafundme përpara kangjellave, radha e gjatë, midis grave e nënave që mbanin në duar pakon për burrin a djalin e burgosur. Gjithë këtë ferr, që aq dhimbshëm e kanë përjetuar qindra mijëra gra e nëna të botës komuniste, e sidomos gratë, nënat dhe motrat shqiptare, ato që të fundit, edhe pas shembjes së Murit të Berlinit, vazhdonin udhëtimin drejt Spaçit a Burrelit a Torovicës, Anna Ahmatova, modelja e dikurshme e Modiglianit, e jetoi vit pas viti e radhë pas radhe. Kësaj duhej t'i shtoje përgjimet e policisë së fshehtë, ankthin e bastisjes, mungesën ekonomike e gjer te trokitja te porta e përgjegjëses së banesës: “Qytetare Ahmatova, nesër keni radhën e pastrimit të shkallës”!
Me heroizëm ajo u përpoq ta mbante veten, të mos e ulte kokën, të shkruante perlat e saj, të dashuronte burrat. Burra të ndryshëm, një pjese të të të cilëve sa lidheshin me të u binte në kokë fatkeqësia, kaluan si meteoritë në jetën dhe natyrisht në poezitë e saj: polaku Jozef Czapski, anglezi Issaiah Berlin, rusi Nikollaj Punin. Prania e saj rrezatonte te njerëzit peshën e bukurisë së përzier me dhembje aq sa, sipas Kornej Çukovskit, Pasternaku dy herë e kishte kërkuar për grua, duke harruar në çastet e hutimit se ishte ndërkaq i martuar.
Ata që e kanë njohur dhe kanë dëshmuar për të, kështu e mbajnë mend: në ecejaket e saj me trenin Moskë - Shën Pjetërburg, nga njëri kryeqytet te tjetri, si zonjat e dikurshme, pastaj si grua sovjetike, në radhët ku të priste thëllimi përpara burgjeve, së fundi në banesën e saj, gjysmë të shtrirë në kanapenë e vjetër, me një shall të madh hedhur mbi gjunjët, ngaqë vazhdimisht kishte ftohtë.
Nga gjithë kjo dhembje e ky trishtim shumëvjeçar, në poezinë e saj, ashtu si në shumicën e poetëve që vuajtën bashkë me të, nuk ka as mllef e as helm, por ka veç një dritësim të zymtë, si ai i kishave të vjetra. Të fshehtën e poetëve të mëdhenj, që karbonin e zi të jetës dinë ta kthejnë në një grusht diamantesh, e ka shprehur si rrallëkush sak sivëllai i madh i gjithë poetëve të vetmuar të ish-Lindjes, Lasgush Poradeci ynë, në përmbysjen ku përshkruan përmbysjen e tij:
Përmbys o jetë
M’i fal stolitë...
Të rënë përmbys ata thonë se marrin stoli prej jetës, por në të vërtetë janë ata që krijojnë stoli. Dhe stolitë s’janë për ta, ngaqë ata s’kanë nevojë për to, por për të tjerët, për atë det shkumëzues e, për fat të keq, shpesh herë mosmirënjohës, që quhet njerëzim.
Ismail KADARE
Comments
Post a Comment