Pakohja e gjithmonshme e lirikut tragjik Frederik Rreshpja
Sot mbushen 9 vite, që atë ditë të cergët
shkurti të vitit 2006, ditë kur u këput të gjallët e lirikut tragjik Frederik
Rreshpja. Në 66-vitet e jetës së tij, siç e pohuar më 1998-ën: "... kam
qenë gjithmonë i braktisur. Kam kaluar nga një braktisje në tjetrën". Në
raste të tilla, thotë Ismail Kadare në një kapitull kushtuar Fredit në
"Mëngjeset në Kafe Rostand"; mendimi i parë që të vjen lidhet me
ndjesinë e fajit. Faji i vendit ku lindi, i vetë kohës, i një pjese të saj.
Koha ka qenë jo e mëshirshme për Frederik Rreshpjen. Pasi ia mbylli herën e
parë portat e saj, e sprapsi për herë të dytë, atëherë kur nuk pritej. Në
poezinë e tij i kthehej e i rikthehej disa herë kohës. Jo për të marrë më të
mirën, as për t'iu hakërryer: ç'ke që më spraps, por thjeshtë për t'i kushtuar
një gjendje: marrëdhënien e tij me të" citon Kadare
Ky mishërim i së ithtës, i kujës dhe
trishtimit, kjo gjënezë ndjeshmërie e formësuar nga tradita tragjike e kulturës
botërore, nuk është i prirur shumë drejt së lehtës apo festives, megjithëse
është i hapur ndaj mundësisë së kënaqësisë dhe misterit. Si mendje e formësuar
nga mitet, nuk ka mënuar të mbrujë bashkësinë e tij ideale. Ai nget përnga
terrenet e çaprazta duke dëshmuar shpirtin e vullnesës së drobitur. Ngulmon në
paepjen e tij duke ndërruar më shpesh fushbetejat se sa kostumet. Prej zjarrit
në shpuzë e përcëllon mishin, shpirtin e zhagit në vetmi si mbi zgarën e fatit
të keq. Zoritet për gjithçka dhe askush nuk trandet ndërsa e trishta ku ka
zgjedhur t'i mëkojë gjeninë e lirikut e kafshon ngadalë e papushim duke i'a
shkoq dhëmbjet një e nga një e duke i lënë në shtatin e tij të drobitur plagët,
plagët që e sëmbojnë po kaq sa dhe vargjet që i pikojnë si lot i njelmët në
mishin e zhveshur prej mosbindjes për tu epur.
Ndësa sot në 9-vjetorin e ndarjes me poetin e
ndërmendim në kujtime, ajo që rreket të mbushë këtë zgafellë të thellë të
mungimit është vetmia, Zoti i tij tragjik. Është kjo fantazëm që tue na kujtu
braktisjen, qaset të rrok një dhimbje që përtërihet prej zellit të modernitetit
dhe shterrimit të shpirtit.
Fredi me mungimin e tij troket në portat e
mbetura mbyllun; në zemrat e shkeluna prej zoritjes, hedh një çap të hutuem
harrimi; në andjet e nderuna pezull, me një hukam të shterrun prej frymës që
i'u këput këtu e 9 vite të shkuara, u ngrohë ftomën e ikjes; kushtron me
kumbonën e përvajshme të Rrëmajve në çdo përvjetor e shterron në eshtnat e
mpakuna hekash e mundimit. Prej ikjes vjen e ikjen na e kujton si shpagë të
fatit që shkurem, shpresës që lëvduem e besimit që mëkuem. Vjen me ikjen e ikje
na rrëfen si amshim.
Shkëndijat e përtëritjes së kujtesës që
kryengrihet mbi harrimin:
Frederik Rreshpja për vete:
"Nuk e di nëse më ka mbetur ndonjë gjë në
këtë botë, që të më gëzojë. Gjithë ç'kam dashur, e kam humbur. Por "Le të
pyesim, nëse ai luftoi para se bota ta mundte"-, thoshte Pol Eluar. Pra,
çdo gjë e kam humbur në mënyrën më serioze dhe nuk ankohem nga fati im. Kur
trishtohem, shkruaj. Prandaj shkruaj shumë"
Hans Joachim Lanksch:
"Temat e tij janë humbja, dhimbja,
vetmia, qi i derdh në vargje të nji individualiteti dhe bukurie prekëse".
Moikom Zeqo thotë:
"Ai ndihej tragjikisht i vetmuar. Duket
sikur arti i tij fshihet nën maskën e jetes së rëndë"
Robert Elsie :
“… që në rininë e tij Rreshpja ka qenë një
poet tronditës“
Henri Izrael:
“… është një poezi tronditëse dhe me një
mjeshtëri që ne amerikanëve na mungon“
Ivanov, kritik rus:
"… ne kemi Pushkinin, Jeseninin, dhe
shqiptarët duhet të jenë krenarë që kanë një poet të tillë"
Leo dë Rua, kritik francez:
"… u trondita nga ky njeri që përmban një
gjenialitet ballkanik, që është vendi i lindjes së artit"
Mark Simoni:
"Tragjik në fat dhe lirik në shpirt, i
pasur dhe i varfër njëkohësisht, virtuali i qiellit të shtatë dhe trupi i
shtratit të ftohtë të një dhome të humbur, i vetmuar nga të gjithë dhe
njëherësh mik i të gjithëve, i burgosur prej kujtimeve dhe brengave të veta dhe
nga keqkuptimet e të tjerëve, mitik dhe mistik, Rreshpja është sa pagan po aq
dhe apostull"
Shpëtim Kelmendi:
" Frederik Rreshpja është një formë e
lirë e skandalit, si krimi a poezia: ai nuk është i privuar nga lulëzimi. Si
njeri, është larg çdo lapidariteti, si poet një rreth i përsosur kthjelltësie,
me një impuls të rrallë për të krijuar imazhe. Për ta riformuluar, poeti te
Frederik Rreshpja është një ekzistencë e përsosur në trup të ronitur. Po a nuk
është shkrimi shkatërrim i fizikes?"
Sadik Bejko:
"Kur shkruante, ai i mbyllte krejt portat
e reales, si për të shkuar në anën tjetër të gjërave, vetëm atje në terrenet e
tij. Dhe ishte aq i trishtuar, melankolik ne këtë mjegullnajë të fantastikes.
Ama dinte ta shpjegonte qartë të errtën e së paarsyeshmes, të imagjinares.
Ishte me dy këmbët i ngulur brenda kësaj bote. Fredi ishte për vdekjen e
reales, më mirë do të thoshim për transmigrimin e reales në imagjinatë".
Azem Qazimi:
"Talenti poetik është dëshmia më e
drejtpërdrejtë e një krijuesi. Shekulli XXI në të cilin sapo kemi hyrë, për
poetët është më fatkeq se shekulli XX-të. Jeta edhe mbijetesa janë bërë
simbolet e ekzistencës së artistëve. Këto simbole apoteozetike e dobësojnë
njeriun, aq më tepër poetin Frederik Rreshpja, i cili i shkruan veprat e veta
me një kthjelltësi aq të veçantë, aq të qetë dhe aq olimpike, a thua se që me
gjallje jeton në “arkadinë” e poetëve të përjetshëm".
Astrit Cani:
Ai jetoi me mundime të mëdha, por me çfarë
rezultatesh? Nuk mund të thuhet se ai shkoi një jetë fatkeqe, sepse fatkeqësia
nuk është rezultati i asaj jete: rezultati është se vepra e tij do u falë
njerëzve lumturi kudo e kurdo që të lexohet. Lexuesi do gjejë prore te ai mikun
e përjetshëm. Është e çuditshme, më se e çuditshme: është mitike, qysh shpirti
i tij, i ndodhur në një realitet të gjymtë e kthente gjithçka në dritë. Me sa
duket ai,aq ngrihej përmbi kohërat e komunikonte lirisht me etërit e tij,
patriarkët e poezisë shqipe: Bogdani, Fishta, Mjeda e Migjeni. Si Dante me
Virgjilin.
... E do shumë të tjerë u lëshuen me amëlcim
me e kujtu këtë vetmitar që parakaloi pahiri mespërmes harrimit.
Comments
Post a Comment