Hans-Joachim Lanksch: Standardi i sotëm i gjuhës u krijua në epruvetë

Përkthyesi i shqiptarëve në gjermanisht, u përgjigjet 40 kundërshtarëve të konferencës së gjuhës “Shqipja në etapën e sotme..”

Në një artikull të gjatë, një ndër përkthyesit më të njohur të shqiptarëve në gjermanisht, Hans- Joachim Lanksch, iu përgjigjet intelektualëve që kundërshtuan konferencën gjuhësore, me një letër ku sqaronin opinionin publik. Duke mos qenë dakord me “bojkotimin” e konferencës nga kryembrojtësit e standardit, Lanksch pyet se “nëse ju nuk donit që të flisnin diletantët, për gjuhën, përse nuk doni që as gjuhëtarët të flasin për të?” Pasi ka arritur në përfundimin që standardi i 72-it ishte produkt politik, jo vetëm se në atë kohë çdo gjë ishte politike, por edhe sepse është “krijuar për shkaqe politike dhe është mbrojtur nga ju me argumente jashtëgjuhësore, politike, dmth. me termin monolitik ‘kombëtar”. Duke folur për kohën kur u vendos toskërishtja në bazën e standardit, Lanksch kujton se në 1947 thuhej “Gjuhë letrare, gjuhë e përbashkët kombëtare duhet të jetë ajo e masave të popullit që përfaqësojnë pjesën më progresive të vendit tonë” dhe më tej 5 vite më vonë, u tha se: “Jugu nxori udhëheqësit kryesorë e më të shumtë të lëvizjes, ajo i dha kuadrot më të shumta”, ndërsa gegnishtja u shpall “reaksionare”. Pasi kundërshton argumentet e letrës së hapur me argumente të tjera, në fund ai sqaron se “unë kam zakon të shkruaj gegnisht. Kësaj here bëra përjashtim, me qëllim që të mos nervozohet njeri për gjuhën që e përdor por të lexohet përmbajtja. Qëllimisht vura e-tremën /ë/, aty ku njësuarishtja e ka e-në e thjeshtë: ‘qënë’ etj. në vënd të ‘qenë’, për arsye që e-ja e thjeshtë /e/ para bashkëtingëllores hundore /n/ nuk realizohet asgjëkundi. Gegët e përdorin e-në hundore /ê/, “vên”. Të tjerët e-në në këtë pozitë e shqiptojnë me /ë/, ‘vënd”. Gazeta sqaron se titulli, nëntitulli dhe detajet janë të redaksisë. Titulli në origjinal është: Të nderuar kundërshtarë të diskursit të lirë”. fa.ni

Të nderuar kundërshtarë të diskursit të lirë, të nderuar it prof. dr. Shaban Demiraj, prof. dr. Kristo Frashëri, Dritëro Agolli, prof. dr. Ali Dhrimo, prof. dr. Emil Lafe, prof. dr. Enver Hysa, prof. dr. Remzi Përnaska, prof. dr. Rami Memushaj, dr. Mariana Ymeri, Nikoleta Cikuli, dr. Xhelal Ylli, dr. Shpëtim Çuçka, prof. dr. Jorgo Bulo, Teodor Laço, prof. dr. Nasho Jorgaqi, prof. dr. Eshref Ymeri, prof. dr. Ali Xhiku, prof. dr. Luan Omari, prof. dr. Arben Puto, prof. dr. Eduard Sulstarova, prof. dr. Muzafer Korkuti, prof. dr. Vaso Tole, prof. dr. Mimoza Gjokutaj, prof. dr. Josif Papagjoni, prof. dr. Thoma Dhima, prof. dr. Albert Riska, prof. dr. Nexhip Mërkuri, prof. dr. Bardhosh Gaçe, Gaqo Bushaka, prof. dr. Pëllumb Xhufi, Kiço Blushi, Nasi Lera, Piro Misha, Diana Çuli, Agim Mero, prof. as. dr. Spiridhulla Poçi, prof. as. dr. Artur Lame, prof. as. dr. Idriz Metani, prof. dr. Dhimitër Bello, Ermira Shtino!

Ju i jeni drejtuar “opinionit shoqëror shqiptar” me një letër që u botua në shtyp më 15 dhjetor ku në thelb jeni shprehur kundër Konferencës Shkencore “Shqipja në etapën e sotme: politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit” nën organizimin e QSA-së, ku e keni prognostikuar diskutimin rreth shqipes standarde respektivisht rishikimit të saj si cenim e dëmtim të vlerës së lartë kulturore kombëtare të shqipes standarde për motive jashtëgjuhësore. Disa nga kryembrojtësit e gjuhës së njësuar e kanë bojkotuar konferencën, edhe pse kanë qënë të ftuar të marrin pjesë siç ma konfirmoi në pyetjen përkatëse QSA-ja.

Kjo është për t’u çuditur. Deri më tash diskursi publik për standardin e 72-ës dhe rishikimin e tij eventual është bërë nga shkrimtarë dhe intelektualë të ndryshëm (Primo Shllaku, Migjen Kelmendi, Agron Tufa e të tjerë) ku mbrojtësit e standardit të 72-ës rregullisht qanin me të madhe duke u ankuar se për këtë çështje flisnin persona që nuk ishin specialistë të fushës dmth. gjuhëtarë por “diletantë” të cilët nuk paskan vënd në diskutimet për gjuhën shqipe. Në këto reagime të gjuhëtarëve pro status quo më së shumti u lexua dhe u ndëgjua fjala “kombëtar”: vlera kombëtare, arritja kombëtare, bashkimi kombëtar etj. Gjuhëtarët pro statusit të paprekshëm të standardit, pra, reagonin ndaj prononcimeve të ithtarëve të rishikimit të gjuhës së njësuar, ndaj prononcimeve të diletantëve, me argumente jashtëgjuhësore dth. diletante.

Tash që, më në fund, u organizua një konferencë shkencore në të cilën, më në fund, do të argumentonin shkencërisht për mundësinë apo jo të zgjerimit e pasurimit të standardit specialistët e fushës, ata specialistë të gjuhësisë që e mbrojnë standardin e pandryshueshëm i thanë “jo” konferencës shkencore dhe siç duket mobilizuan një sërë diletantësh – historianë, njerëz të letrave etj. – për të firmosur letrën e lartpërmëndur që u botua mu ditën e parë të konferencës.

“Opinionit shoqëror” ia servirni disa të vërteta sui generis ku të vërtetën e quani të pavërtetë dhe anasjelltas. Ju mohoni karakterin politik të gjenezës së “gjuhës së njësuar shqipe” dhe i quani “persona të paçliruar nga mendësitë e vjetra” ata që rezultatin e Kongresit të Drejtshkrimit e quajnë një pjellë të diktaturës staliniste. Ky është kulmi! Duket se të paçliruar nga mëndësitë e vjetra janë ata që titujt e tyre akademikë dhe dekorimet e çmimet e tyre të Republikës të shkallës së parë i morën në kohën e stalinizmit dhe tash i mbrojnë timaret e tyre të vjetra. Ata që e shikojnë me sy kritik standardin ju i quani të politizuar. Ky është kulmi i kulmeve! Ky standard është krijuar për shkaqe politike dhe është mbrojtur nga ju me argumente jashtëgjuhësore, politike, dmth. me termin monolitik “kombëtar” (të cilin në letër e shndërruat në binom – “kombëtar kulturor”). Ata që, më në fund, synojnë ta ç’politizojnë shqyrtimin e gjuhës shqipe ju i quani të politizuar. Ju i shtrembëroni punët edhe më tej duke thënë që ata që duan të diskutojnë për standardin gjoja pretendojnë që rishikimi i standardit nënkuptuaka një qëndrim pro demokracisë, përderisa mbrojtja e tij nënkuptuaka një qëndrim kundër demokracisë. E vërteta qëndron pak ndryshe: kush është i hapur dhe i gatshëm të diskutojë për ndryshime eventuale të standardit të 72-ës ka një horizont demokratik, kush ngul këmbë të mos flasë për çështje të petrifikuara nuk është çliruar nga mendësitë e vjetra. Guri i provës nuk është qëndrimi pro a kundër një çështjeje, por gatishmëria për dialogun me tjetrin.

Ju deklaroni që “Askund partitë politike, edhe në diktaturë, nuk kanë prodhuar gjuhë letrare ose gjuhë standarde. Gjuhët standarde nuk krijohen me planifikime as socialiste, as kapitaliste. Ato janë produkte kolektive të zhvillimeve kulturore e shoqërore. ….. Ajo (gjuhësia) ngre në standard atë që është arritur në praktikë dhe nuk krijon gjuhë standarde në epruvetë sipas ndonjë porosie.” Në të vërtetë, askund gjuhët letrare nuk prodhohen, nuk krijohen me planifikime as socialiste, as kapitaliste dhe nuk krijohen në epruvetë. Askund. Ama ju e dini fort mirë që në paranoien e quajtur Shqipëria socialiste mu kjo është bërë.

Siç dihet, Komisia Letrare e Shkodrës e kishte përcaktuar si gjuhë letrare elbasanishten, një idiomë ekzistuese e të natyrshme që ishte e kapshme si për toskët ashtu dhe për gegët pasi është një e folme kalimtare. Siç dihet, kjo gjuhë e përbashkët letrare nuk ka qënë e etabluar si duhet kur e pushtuan Shqipërinë komunistët. Detyra e gjuhëtarëve të kohës ka qënë ta bënin çmos për ta etabluar këtë idiomë (ashtu si shtatëdhjetedytistët sot e mbrojnë me thonj e dhëmbë standardin e tyre) dhe jo të gatisnin në epruvetë një gjuhë të re standarde e cila nuk flitej dhe nuk shkruhej askund dhe nga askush, një farkëtim arbitrar dhe artificial (përafërsisht 80 për qind toskërisht dhe 20 për qind gegnisht).

Ju thoni që Kongresi i Drejtshkrimit “paraqitet në dritë të rrejshme” sepse në të vërtetë “ishte një forum shkencor gjuhësor. ….. Ata që morën pjesë dhe nënshkruan Rezolutën e tij ishin të përbashkuar rreth një qëllimi: të sanksiononin një gjuhë letrare të njësuar për gjithë hapësirën shqipfolëse, duke zgjidhur përfundimisht një problem kulturor kombëtar dhe duke ripohuar njësinë kombëtare të shqiptarëve brenda e jashtë kufijve shtetërore.”

Në këtë mes dua të bëj tri komente:

a) “Një forum shkencor gjuhësor”. Ju e dini shumë mirë që në RPS të Shqipërisë çdo gjë ka qënë e politizuar dhe e ideologjizuar, nga kultivimi i deleve deri te gjatësia e flokëve të meshkujve, nga kolektivizimi i bujqësisë dhe i letërsisë deri te fushat e shkencës. Po ju vë në dukje disa shprehje shumëtreguese: “Gjuhë letrare, gjuhë e përbashkët kombëtare duhet të jetë ajo e masave të popullit që përfaqësojnë pjesën më progresive të vendit tonë”, u deklarua më ’47-ën, dhe 5 vjet më vonë, në sesionin shkencor me titull “Veprat e shokut Stalin mbi gjuhësinë dhe problemet tona gjuhësore në dritën e këtyre veprave” u tha se: “Jugu nxori udhëheqësit kryesorë e më të shumtë të lëvizjes, ajo i dha kuadrot më të shumta”, ndërsa gegnishtja u shpall “reaksionare”. Në Kongresin më ’72-ën dhe më pas theksohej vazhdimisht që vlera e standardit qëndronte te “parimet marksiste” (cituar sipas Dr. Mehmet Elezit).

b) Sipas fjalëve tuaja synimi kryesor i Kongresit të Drejtshkrimit nuk ka qënë një zgjidhje gjuhësore por prapë një qëllim jashtëgjuhësor dth. kombëtar (njësia kombëtare), pra politik.

c) Sak në këtë mes, lidhur më ripohimin e njësisë kombëtare të shqipëtarëve brënda dhe jashtë kufijve shtetërorë, Kostallari me kolegët e tij bënin një gabim kolosal – e injoronin realitetin gjuhësor (shqiptarët në Kosovë, Maqedoni, Serbi jugore dhe Mal të Zi plus Shqipëria prej Thethit deri në Elbasan flasin gegnisht). Rrjedhimisht, shumica e shqiptarëve në Kosovë e Maqedoni edhe sot e kësaj dite nuk e zotërojnë standardin e 72-ës.

Ju i zutë ngoje edhe ata që ankohen për “padrejtësinë ndaj dialektit të Veriut” ku ju ua ngjitni atyre se ata gjoja kërkojnë “drejtësinë” në mënyrë që të gjitha dialektet, nëndialektet dhe nën-nëndialektet e shqipes të kishin një të drejtë për hisenë e barabartë në gjuhën standarde. Një gjë të tillë s’kanë thanë dhe s’thonë pro-gegët. Në radhë të parë ata e kanë fjalën te faktet e njohura: a) shqiptarët kishin një gjuhë letrare me bazë dialektore gege (elbasanishten letrare) të cilën Kostallari dhe kolegët e tij e abroguan pa kurrfarë nevoje dhe e zëvëndësuan me konstruktin artificial të gjuhës aspak të njësuar, b) si arsyetim për mbizotërimin e toskërishtes në njësuarishten u argumentua që letërsia lëvrohej më shumë në toskërishte se sa në gegnishte. Kjo ishte një perspektivë skajshmërisht dritëshkurtër dhe e gabimtë. Argumenti vlente për ato pak vite të sundimit komunist në të cilat, në të vërtetë, letërsinë e “Realizmit Socialist” e dominonin jugorët, dhe e mohonte historinë e letërsisë shqipe ku autorët gegnishtshkrues ishin të pranishëm prej Buzukut deri te Koliqi.

Në letrën tuaj ju kundërshtoni thënien për ndalimin e gegnishtes si akt politik nga regjimi komunist. Sipas fjalëve tuaja, krijimi dhe botimi në gegnishte në Shqipëri “u vetëndërpre” si akt solidarizues me shqiptarët e ish-Jugosllavisë pas Konsultës Gjuhësore të Institutit Albanologjik të Prishtinës më 1968 me vendimin “Një komb – një gjuhë”. Vetëm nostalgjikët e parajsës së popullit punonjës mund të harrojnë që në këtë parajsë asgjë nuk është vetëndërprerë a vetërregulluar. Diktatura staliniste kishte veglat dhe mekanizmat e saj dhe nuk kishte nevojë për ligje a aktvendime zyrtare për të etabluar a zhdukur ndonjë gjë. Bile-biles, ku kishte ligje a vendime administrative regjimi i shkelte ato qindfish.

Në fund dua t’ju citoj lajmin e gazetës kosovare “Express” të datës 21 dhjetor: “Shkrimtari më i madh që kanë nxjerrë trevat shqiptare nuk ka qëndruar indiferent ndaj debatit që është hapur për standardin e gjuhës shqipe. Ismail Kadare thotë se nuk është kundër asnjë ndryshimi cilësor por kjo duhet të bëhet nga profesionistë dhe jo të lihet në dorë të diletantëve.” Ismail Kadare këtë e ka thënë në një mbrëmje letrare në Köln (Këln). Taman këtë e synonin organizatorët e Konferencës Shkencore, dth. shqyrtimin dhe shkoklavitjen e ndryshimeve cilësore nga ana e specialistëve. Ju e refuzuat dialogun dhe, me sa e kuptova mirë letrën tuaj, ua kontestuat të drejtën e diskursit atyre që mendojnë ndryshe nga ju. Shkrimit tim i jap fund me edhe një citat: “Ti ke mendim ndryshe nga unë dhe unë do ta mbroj deri në vdekje të drejtën tënde për këtë mendimin tënd” (Voltaire)