Faik Konitza CA KUJTIME MBI AT GJECHOVIN.
E perdorem ket artikull me të cillin Ekscelenca e Tij
Ministri i Shqypnís në Washington Z. Faik Konitza na e paraqet aq gjáll
Françeskanin Shqyptár A. Shtjefnin Gjeçov e me nji stil aq të rrjedhshem, sa
tuj na u dukë ky artikull si nji kunorë e çmueshme letratyre, qi Z. Konitza
desht të vête mbî bûca të njoma të vorrit të të pervajtueshmit A. Shtjefen, na
u duk si detyrë t'a biejshim edhè në ket kryevepren e tij.)
At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet perpara
luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodrë dhe atjè, në Kuvënt të
Franciskânëve, nji ditë u-njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet nderimi,
që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m'u-shtuan ca mê tepër që kur
u-poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pakë si i thatë, me një palë sy të zeza
ku çkëlqente mendia po dhe zëmërmirsia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin
dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vënt. Vetëm kur në të
kuvënduar e sipër takohej nonjë pikë mi të cilën kish dituri të veçantë – si
për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane – At Gjeçovi
çelej ca mê gjatë, dhe ahere ish gëzim t'a dëgjonte njeriu. Asì kohe At Gjeçovi
ish "famullitar", domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një
fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katûnt i Mirditës mb'udhë nga
Shkodra n'Orosh. A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësáj jave? Më
pyeti një herë At Fishta, me të cilin píqesha çdo ditë në Shkodrë. Mendimi i
një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtû, pa humbur kohë, u-nismë. Një
gjë për të vënë ré, dhe që më mbushi me habí dhe trishtìm, është se nga Shkodra
gjer në Gomsiqe, një udhëtìm shtat' a tet' orësh me kalë, nukë gjetmë as katûnt
as shtëpí; veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafé, s'pamë
gjëkundi nonjë shënjë gjallësie: një vënt i zbrazur e i shkretë, si i harruar
nga Perëndia dhe nga njérëzit. Po mërzia e udhëtimit na u-çpërblye përtèj
shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ose, që të flasim me dréjt, në famullí të
Gomsiqes, – se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhû, një shtëpí këtû, një
shtëpí nj' a dy mile më tej, as që dukej.
Famullia – një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër,
gjysm' e zbrazur nga plaçka po e mbushur dhe e zbukuruar nga zëmëra e madhe dhe
nga buzëqeshja e të zotit shtëpisë – qëndronte, mirëpritëse dhe e qetë anës një
lumi. Këtû ronte At Gjeçovi. Këtû e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve,
një nga njérëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësí e përulur, në
munt t'afròj e të lith dy fjalë aqë të perkûndërta; një lartësí shpirti dhe
mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Várfërit t'
Assisit, në pastërí e në vobësí të zëmrës tij e dinte veten të vogël. Famullia,
shkollë dhe vënt këshillash të mira, u jipte fëmiíjëve themelet e stërvitjes, u
përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njérësve në nevojë. Kohën që i
tepronte, At Gjeçovi j' a kushtonte studimit.
Merej ahere me institutat e vjétëra të Shqipërisë, nga të
cilat një që arriu gjer në ditët t'ona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askùsh
nukë munt t'i afrohej At Gjeçovit në diturín' e këtíj Kanuni. Na tregój një
dorëshkrìm nj'a dy-mij faqesh, sudiím i palodhur e i hollë ku kish mbledhur,
radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë
në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t'i kenë rrënjët shumë përtèj Kohës së
Mesme.
Në kat të sipërm të famullisë, permi një tryezë të madhe,
ishin shtruar një tok vjetërsirash greko-romane, të zbulúara e të mblédhura një
nga një, me një fatbardhësí të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë
e At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçàn, një enë të vogël të qojtur
"lacrumatorium" lotore, asìsh që të vjétërit, në besim se të vdékurit
qajnë të shkúarit e jetës tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdékurin që ky
të kish se kû t'i mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurrë nër mënt se pas ca
vjet sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë qi në
gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lottë t'ona për At Gjeçovin…
Bir i përulët i Shën Franciskut, e ditur me një diturí pa
tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që përkiste çdo mirësí,
nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta
është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash,
në një kufí ku sot mbaròn shqípia dhe nis një tjatër, ca mëndje të klasës
katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në vijën me të përparuara
janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj
ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin
të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí.
Po At Gjeçovi është përmi çdo sharje. Emëri i këtíj njeriu
të rrallë do të vejë duke u-ritur – dhe një ditë famullia e Gomsiqes do të jetë
një nga gurët e shëntëruar të Shqipëtarësisë.
Comments
Post a Comment