Albert Vataj: Në datëlinjen e një thesari të paçmim, Biblës së Gutenbergut, librit të librave

 

Nga Albert Vataj

Bibla e Gutenbergut, një nga thesaret e rralla të njerëzimit u shtyp më 23 shkurt 1455, punë e cila nisi që më 1450. Johannes Gutenberg arriti të nxirrte në jetë librin e parë me pllaka metalike. E kush tjetër mund ta kishte atë fat veç librit të librave, Biblës të rrokte andjen e jetës për të qenë thesar në shpirtin e lartësuar në hyjni. Më heret librat kopjoheshin me dorë apo shtypeshin me pllaka të gdhendura druri, procese të cilat kërkonin muaj apo vite për tu realizuar. Johann Gutenberg shpiku një makinë shtypi që revolucionarizoi përhapjen e dijeve, ai u nxit nga qëllimi për shpalljen sa më gjerë e me shpejt të ideve për reformimin e Kishës.

Ky eveniment shënon zanafillën e të atëherquajtur “Revolucioni i Gutenbergut”, i cili përftoj një nam të përmasave titanike në të gjithë perëndimin, dhe jo vetëm për shpejtësinë, cilësinë dhe parametrat e larta etike dhe estetike të botimeve. Bibla e Gutembergut është e shkruar latinisht. Johannes Gutenberg e vendosi këtë gurthemel në përçimin e dijeve dhe teksteve. Nga 48 kopje e realizuara, pjesë e konsiderueshme e tyre mbijetojnë, dhe ta konsiderohen të jenë ndër librat më të vlefshëm në botë, edhe pse asnjë kopje e plotë e këtij ekzemplari nuk ka qenë e shitur deri më 1978.

Pikërisht në këtë vit daton koha kur Bibla e Gutenbergut do të gjente një shtëpi të re dhe ajo është Biblioteka Publike e Nju Jorkut, ku gjendet atëditë e sot e ekspozuar. Kjo kryevepër mbamendet të jetë e blerë nga James Lenox më 1847, ajo ishte kopja e parë që mori nënshtetësi amerikane.

Sigurisht që Bibla e Gutenbergut nuk pati fatin të ishte libri i parë i shtypur në botë.

Ndërsa Bibla e Gutenbergut ndihmoi në prezantimin e shtypjes në Perëndim, procesi ishte tashmë i vendosur mirë në pjesë të tjera të botës. Artizanët kinezë po shtypnin bojë në letër qysh në shekullin e dytë të erës sonë, dhe në vitet 800, ata kishin prodhuar libra me gjatësi të plotë duke përdorur shtypjen e blloqeve prej druri. Lloji i luajtshëm gjithashtu u shfaq për herë të parë në Lindjen e Largët. Diku rreth mesit të shekullit të 11-të, një alkimist kinez i quajtur, Pi Sheng, zhvilloi një sistem të llojeve individuale të karaktereve të bëra nga një përzierje e argjilës së pjekur dhe ngjitësit. Lloji i lëvizshëm metalik u përdor më vonë në Kore për të krijuar “Jikji”, një koleksion i mësimeve budiste Zen. Jikji u botua për herë të parë në 1377, rreth 75 vjet përpara se Johannes Gutenberg të fillonte të nxirrte Biblat e tij në Mainz, Gjermani.

Fati nuk i priu Johannes Gutenberg, edhe pse zgjodhi një libër të shenjtë për të sfiduar në këtë sipërmarrje të gjëmimshme. Johannes Gutenberg edhe pse është quajtur figura më me ndikim të mijëvjeçarit të fundit, ai qëndron si një nga pikëpyetjet e mëdha të historisë. Dijetarët nuk e dinë se kur ka lindur, nëse është martuar apo ka fëmijë, ku është varrosur apo edhe si dukej. Pothuajse të gjitha informacionet rreth Gutenbergut vijnë nga dokumentet ligjore dhe financiare, dhe këto tregojnë se shtypja e Biblave të tij ishte një çështje veçanërisht e trazuar. Sipas një dokumenti të vitit 1455, partneri i biznesit të Gutenberg, Johann Fust, e paditi atë për kthimin e një shume të madhe parash të huazuar për të ndihmuar në prodhimin e Biblave të tij. Gutenberg e humbi gjyqin dhe vendimi përfundimtar përcaktoi që ai duhej t’i dorëzonte pajisjet e tij të printimit dhe gjysmën e Biblave të kompletuara te Fust, i cili vazhdoi t’i shiste ato së bashku me një nga ish-asistentët e Gutenbergut, Peter Schoeffer. Gutenberg u çua në shkatërrim financiar. Më vonë ai hapi një shtypshkronjë të dytë, por nuk ka gjasa që ai të largonte ndonjë fitim nga vepra e tij më e famshme.

Duke studiuar madhësinë e rezervës së letrës së Gutenbergut, historianët kanë vlerësuar se ai prodhoi rreth 180 kopje të Biblës së tij gjatë fillimit të viteve 1450. Kjo mund të duket e vogël, por në atë kohë kishte ndoshta vetëm rreth 30,000 libra në të gjithë Evropën. Spërkatja që bënë Biblat e Gutenbergut është e dukshme në një letër që Papa Piu II i ardhshëm i shkroi kardinalit Carvajal në Romë. Në të, ai shpreh me zemërim se Biblat janë «shumë të pastra dhe të sakta në shkrimin e tyre dhe pa gabime, siç Shkëlqesia Juaj mund të lexojë pa mundim pa syze». Falë cilësisë së tyre të dukshme, Biblat u shitën të gjitha përpara se Gutenberg dhe Fust të kishin mbaruar shtypjen e tyre. Disa kopje supozohej se shkonin për rreth 30 Florina – një shumë e madhe në atë kohë.

Shumica e Biblave të Gutenbergut përmbanin 1286 faqe të lidhura në dy vëllime, megjithatë pothuajse asnjë dy nuk është saktësisht e njëjtë. Nga 180 ekzemplarë, rreth 135 u shtypën në letër, ndërsa pjesa tjetër u punua me pelena, një pergamenë e bërë nga lëkura e viçit. Për shkak të vëllimit të konsiderueshëm të vëllimit, është vlerësuar se nevojiteshin rreth 170 lëkura viçi për të prodhuar vetëm një Bibël të Gutenbergut nga velumi. Librat gjithashtu ndryshojnë në tipografinë e tyre dhe shkallën e dekorimit. Gutenberg fillimisht përdori bojë të kuqe për të printuar titujt e titujve ose rubrikat para secilit prej librave të Biblës. Kur ky proces doli të merrte shumë kohë, ai e braktisi atë në favor të thjesht lënies së një hapësire boshe në margjina. Skribët profesionistë më vonë shtuan me dorë titujt unik dhe titujt e kapitujve, dhe shumë pronarë punësuan gjithashtu artistë për të shtuar ilustrime luksoze dhe personazhe të shkruar në kopjet e tyre.

Gjatë pushtimit sovjetik të Gjermanisë në fund të Luftës së Dytë Botërore, Ushtria e Kuqe organizoi “Brigadat Trofe” për të sekuestruar artefakte kulturore të çmuara nga muzetë dhe bibliotekat. Rusët e konsideruan plaçkitjen si një akt hakmarrjeje për barbaritë dhe krimet e luftës të vetë Gjermanisë, dhe ata përfundimisht konfiskuan miliona libra dhe vepra arti. Në mesin librave të plaçkitur ishin dy kopje të Biblës së Gutenbergut, të cilat u morën nga Muzeu Gjerman i Librit dhe Skriptit dhe nga Universiteti i Lajpcigut. Sovjetikët mohuan çdo njohuri për vendndodhjen e Biblave të humbura deri në vitet 1980, kur u zbulua se ato mbaheshin në bibliotekat në Moskë. Që atëherë, qeveria gjermane ka bërë disa përpjekje të pasuksesshme për të siguruar kthimin e tyre. Në vitin 2009, një agjent i qeverisë ruse vodhi një nga Biblat e grabitura dhe u përpoq ta shiste në tregun e zi. Burri u kap më vonë, megjithatë, dhe autoritetet ruse i gjetën të dy vëllimet.

Nga rreth 180 kopje origjinale të shtypura të Biblës së Gutenbergut, 49 prej tyre ende ekzistojnë në koleksionet e bibliotekave, universiteteve dhe muzeut. Më pak se gjysma janë të plota, dhe disa përbëhen vetëm nga një vëllim i vetëm ose edhe disa faqe të shpërndara. Gjermania ka pretendimin për më shumë Bibla të Gutenberg me 14 ekzemplarë në posedim, ndërsa Shtetet e Bashkuara kanë 10 syresh, tre prej të cilave janë në pronësi të Bibliotekës dhe Muzeut Morgan në Manhatan. Shitja e fundit e një Bibla të plotë të Gutenberg u bë në vitin 1978, kur një kopje u shit me vlerën 2.2 milionë dollarë. Një vëllim i vetëm u shit më vonë për 5.4 milionë dollarë më 1987, dhe ekspertët tani vlerësojnë se një kopje e plotë mund të kapte shifrën mbi 35 milionë dollarë në ankand.