Albert Vataj: "Frederik Rreshpja, që s'e kuptuam kurrë", ndërmendja që e skaliti lirikun në ma t'ndritshmin yll

Përsiatje për librin e Petrit Palushit-Nga Albert Vataj
"Nuk pati asnjëherë kohë, njëfarsoj të butë për të, madje ajo qe tejet cinike, por shfajësimi i pakët i yni është se, dokurdo do të shfaqet e plotdritshme dhe e kthjellët koha mbijetuese e sahershme, koha e poezisë së tij", kumton shkrimtari Petrit Palushi për njeriun dhe lirikun modern Frederik Rreshpja, të cilin s'e njohëm e s'e kuptuam kurrë. Shumëkush që është orvatun me na tregu vdekataren jetë, ndryshe ngase e ka kallzu poeti Frederik Rreshpja për të andshmin Petrit Palushi, duket se i ngjan më shumë një maske që rri e varun diku në mur, në pritje për me gjetë fytyrën që ka nevojë për të. Kapërcyelli i 11-12 nëntorit 2005 në Kukësin e stolisun egrashe mes malesh, shplojnë përmes ndërmendjes pranverën e velun të një jete, siç ban dielli kur shkrin borën tinzare të funddimrit. Palushi na e solli mrekullisht testamentin e poetit Rreshpja, nji testament që shpalohej qetë-qetë.
Prolog
"Ftoma dhe idhtaja e kishte mbështjellë" në cohën e vet me një qetësi të trazume, mishin dhe nevojën e një jete të përndjekun prej t'pamundinës me ken ndonjiherë i gëzum. Duket se ai za i molisun mujti me e këndu deri në fund kangën e vajit, me e shkru deri në të mbramen notë elegjinë e vet. E gjithçka kishte ken e pamëshirshme si vet jeta e tij, nëse nuk do të kish ken ndoshta s'pari dhe s'mbrami herë në kohën dhe vendin e duhun, për me diftu me zemër n'dorë tançka e kishte mrujt dhe mujt atë grusht njeri. E lumja andje amshmi qi shkruhet me vepër e ngadhnjim nuk t'lshon njaq keq sa jeta. Ajo bahet vullnes e mirë e t'hedh n'prehnin e një shpirti t'dlirë qi tue dasht me t'kujtu tash mas 10 vjetësh rrugtue n'amshim, bash në 2016-n, ai t'gdhend në ma t'hyjshmen permendore.
"Kam ditur të jetoj. Unë di edhe të vdes. Të paktën, poezinë time e lashë për të tjerët. Do bindeni edhe për këtë gjë".
I pat shqiptu këto fjalë me një solemnitet ngjethës, Frederik Rreshpja, ato ditë nëntori, sikur po përpiqej jo aq me ndigju vedin e thellë që zhytej papush gjithnjë e ma poshtë, se sa me kumtu një pëshpërimë elegjiake. Kishte nevoj me ndigju zanin e vet, njat tingull t'krisun qi flatronte si zog krahëthym, me mujt me sos saora n'fole.
Nuk kishte diçka me knaq kso jete dhe kohë nuk pati me u lumtunu. Shkëndijat e dritës dhe ngjyrat e hareshme i'u mpiksën e i'u rrëzun në brazdat e thella të rrudhave qi i'a kishin shkru indhnushëm portretin qyshkur s'mbahet mend.
Të jetosh me vdekjen kaq paqësisht siç diti ai, dhe siç e rrëfeu me përvujtninë dhe përuljen e një katoliku t'devotshëm, mundet me jetu veç vdekja dhe vetja e poetit. Ta marrësh me të mirë vdekjen dhe të kuvendosh për të, sikur ajo është një foshnje që rreket të të tregojë atë vetvete, të cilën nuk duhet ta tretë dheu njiherash me atë trup të shterrun hekash e mundet, dhimbjesh e ngulmesh.
Hera-herash përpiqesh ta ledhatosh me shikimin e njomur prej pikëllimit, dorën që dridhet dhe pikon si uji i borës prej strehëve që rënkojnë prej dhimbjes dhe moshës. Heshtazi si hije i avitet dritës që e vështron me kureshti, dhe shuhet në të sapo rrezet e saj thyhen e terri kaplon. Rreket që me zërin e ngjirur të mund të tregojë rrugën prej nga ka ardhur. Ndalet në këndin e një udhë të hequr me ngut, sa për t'u ngirë me frymë dhe diftu se me çfarë i ka mbushur ato ditë që i shkrihen përmes një gjuhe shënjash dhe kodesh të vjetra në çdo copëz të atij kurmi hekakeq. Nuk vramendet me i than askujt se ku don me sos. Nji i vdekur që lyp varrin e vet duket se e ka të pamundur me tregu tjetër shteg veç atij të kujtimeve për me e çu ku i ka ngec shpirti, e masandej me ofsha për s'mbrami herë.
I tret syt e ujtisun në boshin e gjendjes që i gufon e yshtet me kap përmes formave të asgjasë, diçka që duket se e ban me u ndi mirë, diçka qi e çliron si prej nji mallkimi a pengimi. I shfleton mendimet ngadalë si faqet e një libri të vjetër, prej drojes së mos e gris. Çdo fletë e ngjyn me lot heshtje dhe nji dritë veguese, një inkandeshencë e hapërdame që i rrethvjen mbi kokë si breror shndritëse. Prej sysh që përshkëndisin e shuhen, ai kërkon të çmbush pellgun ku lodron një fëmij që u shua pa ju tharë balta e kësaj hareje shpengimi.
Cek me vështrim dhe buzë ajrin që frymëmerr dhe përpiqet përmes avujve dhe tymit, heshtjes dhe pëshpëritjeve, të mund të rikapë fillin e shkitun të rrëfimit. Dhe gjithçka, rishtaz si më parë pahet sy më sy, hija dhe përfytyrimi, njeriu dhe poeti. Ndal për një grimë herë duke mbështetur bërrylat mbi parvazin e kujtimeve të hutuara që i shëtit në mendime, si një vetëtimë në natën që zatetet prej zemëratës së motit. Rinis me tregu. Shikon duart që i dridhen e tymin e cigares që ladron duke krijuar trajtat e një kujtimi të pezullt që zë fill e endet përmes fjalësh e ndërmëndjesh. Perreth ka gjithnjë heshtje, një heshtje që e shenjtëron vetmin e tij tragjike dhe e mbush me dritë terrin ku rrëmon për të gjetur sendet e humbura, vargjet e thyera e mendimet e hapërdara si dritëzat frigane të xixëllonjave që piklojnë nëpër sfondin e zi të tablosë si njolla zjarri.
Një zë i njohur i avitet, kur rreket ta shquaj më qartë i fiket si drita e përvajshme e një qiriri që pahet me të, duke mujt me shkru vetëm tehun e profilit, kurrë nji pamje të plotë. Është vetja, copat e saj të hedhuna gjithandej si gurët e një mozaiku, t'cilin edhe pse ke kaq shumë ëndje me e rikriju, fort e pamundur asht tuj ken. Sepse copat asnjëherë nuk bashkohen njana me tjetrën. Duket sikur druhen kaq shumë si prej nji mallkimi që edhe vdekja i frigohet. Gjithqysh ai nuk ndalet me e riba veten, me bashku njeriun me poetin, me ndigju zanin qi kapt mbas fjalëve, emrave dhe mendimeve si lëmyshku mbas shpinës së mureve qi udhërrëfejnë shtegun. Ringrihet zorshëm tue mbledh copat, e niset duke u majt nëpër përfytyrime e pëshpërima, me mujt me sos për ku asht nis ai grumbull i shterrun mishi dhe kockash, me u bashku me shpirti i tij, e atje me u shu, me vdek përnjimend e mbas tre ditësh me u ngjit në ma shndritshmin yll qi pahet me muzgun, si me agun.

Epilog
In memoriam "Frederik Rreshpja, që s'e kuptuam kurrë", dritëlëshon atje ku ndonjë rreze drojshëm zbret në kujtime-kujtime, edhe në ato kujtime diejsh të thyem. Një kuvendim përmes tymit të cigareve dhe taftit të rakisë, që rreket të formëzojë përmes fjalësh dhe emrash, mëtimesh e kujtimesh, mirënjohjesh e përsiatjesh, Frederik Rreshpen njeri dhe Frederik Rreshpen poet.
Mirënjohja është më e përkora përunje që si një detyresë i shkon shkrimtarit Petrit Palushi, atij që e mbajti në jetë me jetën e vet jetën e fikun të poetit dhe njeriut Frederik Rreshpja.
Po e msheli venerimin tim me konstatimin e studiuesit Agim Morina: "Libri "Frederik Rreshpja, që s'e kuptuam kurrë", paraqet kujtime tronditëse, dramatike e poetike për dy ditët e poetit Frederik Rreshpja, në Kukës, disa muej para se ai me vdekë. Të gjithë ata që s'kanë pasë fat - sikurse unë - me e taku të gjallë poetin Rreshpja, do të ndihen tanë kohën në shoqninë e tij, tue lexu këtë libër-homazh, të shkruem me shumë kujdes e dashuni nga shkrimtari Petrit Palushi... Një libër i patëdytë për nga stili, personazhi dhe shtjellimi i ngjarjeve..."