Albert Vataj: “Krishti Largohet nga Pretoriumi”, solemniteti i rrugës drejt Kryqit, Hyut drejt mbretërisë qiellore

Nga Albert Vataj

“Krishti Largohet nga Pretoriumi”, largohet nga gjyqi fars, nga barbaria dhe mundimet, largohet duke rendur ashtu sfidues përmes teatralitetit dramatik të gjithë atyre spektatorëve, të cilët dolën nga Bibla për të hyrë në histori, dhe nga histori për t’u përjetësuar në art. Krishti është i larë në dritën qiellore dhe stolisur me petkat e bardha, në një vezullim që pikon nga lart si një breror, dritëlëshues kudo ku ai ecën, duke kundruar me dritë dhe vështrime këtë çast ku e lartësuara në qiellore dhe e ngrysura në tokësore shëmbëllehen nga artisti me një ligjërim virtuoz shprehës.
“Krishti Largohet nga Pretoriumi”, madhështohet në shpirtin përfytyrues të piktorit francez, Gustave Doré. Të lë pa frymë ndërsa e kundron këtë pikturë, një prej të panumërtave qasje të piktorëve, për ta përjetësuar Jezu Krishtin në formën më magjepsëse të artit, pikturën. Jam i sigurt që keni parë shumë e shumë penelata që kanë mrekulluar me dritë dhe ngjyrë, udhën drejt kryqëzimit, por kjo është disi e veçantë. Ajo rreket të të përfshijë në tërësinë e vet si në një hipnozë. Qëndron para saj si para një përmendoreje vërtetësishë biblike dhe ndjehesh brenda saj, si një dhimbje që ecën në udhën drejt Golgotës.
“Krishti Largohet nga Pretoriumi”, është një pikturë monumentale nga Gustave Doré, më e madhja nga pikturat e tij fetare dhe ajo që ai e konsideronte si "vepra e jetës". Piktura ishte gjithashtu një sukses i madh, pasi u riprodhua në gravurë më 1877. Vetë Doré prodhoi disa kopje. Aktualisht ka dy versione të tjera: njëri, dukshëm më i vogël, është i ekspozuar në Galerinë e Fotografive të Universitetit Bob Jones në Greenville dhe kjo në foto, e cila u ble në vitin 1988 nga Muzeu i Artit Modern dhe Bashkëkohor në Strasburg , vendlindja e mjeshtrit. Piktura origjinale kërkonte një restaurim të gjatë, për tu kthyer publikut nga viti 2003, në dhomën e madhe "Gustave Doré" të muzeut, ku është ekspozuar.
Të lexuarit e pikturës në aspektin e strukturimit dhe personazheve, që piktori futi në këtë kryevepër, është një rrugëtim emocionues dhe informues.
Siç mund ta vëreni, në krye të shkallëve, në një pozicion balline, si në një fillim i këtij rrugëtimit biblik, të ngërthyer plotësisht në hije, nën një sfond të errët, qëndrojnë Pilati, i veshur me një toga të purpurt dhe Herodi. Sakaq, Kajafa, Ana dhe Aleksandri, në të djathtë në shkallët, pak pas Jezusit, gëzohen për dënimin e tij. Juda, në turmë, në të majtë, kthehet me sy të ulur, ndërsa shumica e figurave janë kthyer dhe vështrojnë Jezusin. Në të djathtë në fund të shkallëve, duke qëndruar në mes të turmës së shtyrë dhunshëm nga ushtarët, qëndron Maria, e dallueshme nga rrobat e saj, blu dhe të bardha në përputhje me traditën, e rrethuar nga gratë e shenjta dhe Gjoni, mbi supin e të cilit bie Maria Magdalena.
Për shkak të dimensioneve të kanavacës, piktori nuk e unifikoi realisht perspektivën, për të shmangur deformimet, por megjithatë është rigoroz: pika e zhdukjes së shtrimit ndodhet drejt këmbës së Jezusit, ndërsa linjat e arkitekturave në sfond konvergojnë në statujën e Cezarit të mbytur në mjegull. Ndërtim simbolik që kujton çështjen e dy fuqive, asaj kohore dhe shpirtërore në zemër të sprovës së Jezusit.
Krishti është vendosur pikërisht në qendër të pikturës dhe të linjave drejtuese që strukturojnë kompozimin. Boshti vertikal i simetrisë, vija horizontale e balustradës dhe vijat tërthore në kryqin e Shën Andreas, të cilat të gjitha kryqëzohen në nivelin te koka e tij. Qëndrimi është dinjitoz, një përzierje e brishtësisë dhe fisnikërisë. I veshur i tëri në të bardha, me kokën e gjakosur nga kurora me gjemba që rrezaton një dritë të butë, ai zbret shkallët që duket sikur i ndriçon me praninë e tij. Ai është i vetmi nga të gjithë personazhet që shikon në drejtim të spektatorëve. Rreth tij shpaloset veprimi, në një tufë personazhesh shprehëse. Ushtarët e shtyjnë brutalisht turmën në të djathtë, spektatorët bëjnë gjestikulime. E gjithë gama e ndjenjave mund të lexohet në qëndrimet e shtesave të panumërta që popullojnë pikturën: kurioziteti, dhembshuria, urrejtja, kënaqësia... Por kompozimi i pikturës mbetet shumë klasik, madje akademik, me arkitekturat e mëdha që të kujtojnë, nga ato të veprave si “Shkolla e Athinës” nga Raphael ose “Dasma në Cana” nga Veronese.
Kjo pikturë e Gustave Doré, është më përfaqësuesja e galerisë së tij krijuese. Ajo dallon për kompozimin e bollshëm, vënia në skenë të teatrales dhe dramatikes. Kuptohet, nuk është i imunizuar nga gabimet, kur flasim për një kryevepër, për një vepër që ishte më e rëndësishmja. Kështu, kritiku Blanchard Jerrold vëren "përmasat relative të personazheve, vizatimin e papërfunduar, me pak fjalë, dobësi të ndryshme të natyrës teknike", siç është ky gabim në perspektivën e kryqit në plani i parë, e vënë re si më i shënuar në kopjen e Nantes. Por të shihje vetëm ata do të ishte ulja e artistit në gradën e mjeshtrit të thjeshtë", ndërsa, përballë kësaj pikture, shikuesi rrëmbehet emocionalisht nga forca e bindjes së piktorit, fuqia e tij për të krijuar hapësirë, për të bërë të pranishme turmën dhe “madhështinë e Shpëtimtarit, që lëviz, i shkëputur, në një qetësi të qetë, drejt Golgotës”. Ai shkon drejt Kryqit si një Mbret, sepse ai përfaqëson mbretërinë e qiellit, mbretërinë e atyre që mundimet dhe shëlbimi i shpie ata, jo drejt fundit por përjetësisë.