E bukura si ontologji e të vertetës
Don Roberti
E vërteta që mbajmë përbrenda është e kulluar sepse është e
pavarur nga llogjika e kontrolluar nga ne, arti, e bukura, janë pjesa më e
vërtetë e më besnike që ngërthehet brenda nesh, e na jep ndjenjën e xhelozisë.
Po aq sa është pjesë e rëndësishme e qenies është dhe sakaq e pakontrollueshme
nga qenia. Ne Besëlidhjen e Vjetër, “Kopshti i Edenit”, është forma më e
kulluar e të bukurës, por në formë paradoksale, ajo ç’ka shkruhet aty e shtyn
qenien që të bukurën ta përjetojë në formën e qetësisë shpirtërore. A është e
bukura e artit gjendje shpirtërore, apo një krijim intelekti? Në këtë situatë
Adami është para së bukurës sublime, si një qenie shqisore e papasuruar me
intelekt, por a është intelekti nje prodhim i artit, e për pasojë i së bukurës,
pra a është intelekti një garanci krijimi dhe shijimi i të bukurës si ontologji
e të vertetës? Barriera që na del është pyetja, a janë artistët krijues të
artit të tyre? Edeni i krijuar per Adamin, a ishte i shijueshëm nga Adami apo
Adami ishte i paftuar brenda këtij arti, e si pasojë mëkati i vërtetë që sjell
dëbimin është që ai nuk është pjesë e kësaj të bukure, e këtij krijimi
zanafille. Krijimi madhor e para vepër arti në bote, nuk e meritonte
mosperfeksionimin e njeriut në përballje me njeriun, kësisoj vepra e parë,
krijoi artin e për pasojë arti personifikoi të bukurën e cila mbeti e virgjër e
sublime. Si pasojë u desh të krijohej prej njerëzve, për njerëzit, duke ruajtur
pavarësinë e saj në proçesin e ndodhjes së ngjarjes e thelbit të krijimtarisë.
Kjo solli vërtetësinë e bukurinë e kulluar të asaj që shqisorja mban brenda
vetes.
Arti gjithmon i shërben së bukurës, kurse e bukura është
lumturi e zotërimit të formës, forma nga ana e saj është çelësi i ekzistencës,
formën e zotëron gjithçka e gjallë për të ekzistuar dhe në këtë mënyrë arti,
duke përfshirë dhe tragjiken, është tregimi i lumturisë së ekzistencës.
Artisti, shpeshherë ndjehet i kapur nga arti i tij, është i zotëruar prej tij.
Nuk gjejmë asnjë dëshmi në botën e artistëve që shpjegon qartësisht zanafillën
e momentit kur u ngjiz talenti. Kjo ngre pikëpyetje të mëdha në çështjen e
rëndësishme të të pasurit një inteligjencë brenda përdorimit të artit.
Sigurisht që e rëndëishme është të dallojmë artet pamore nga ato të shkruara,
dhe si minimum është e domosdoshme që të njihen mjetet me të cilat do punohet.
Po shtjelloj këtë pjesë, sepse besoj që Arti është formë ontologjike e të
vërtetës për arsyen e rëndësishme se nuk është i kontrollueshëm (nga njeriu
artist në këtë rast) e vërteta, e bukura janë proçese që ndodhin e përdorin
njeriun si gjymtyrë, për të ekzaltuar qenien e tij, në menyrë të pavarur nga
inteligjenca. Kjo sjell të bukurën si ontologji të së vërtetës.
Artisti shpesh herë befasohet nga të papriturat që i dalin
përpara ashtu si dhe gëzohet kur sheh arritjet që ndodhin para pëlhures,
letrës, mermerit. Shpeshherë artisti në rishikimin e veprës ndjen që ato që
quhen suksese të veprës sjellin tashmë mundim e shqetesim. Kjo luftë e hapur me
mermerin a me letrën, s’ka të bëjë me inteligjencën, por vetëm dhe në mënyrë të
hapur e denoncuese me shqisën e pavarur. Një fenomen të tillë nuk e shohim
vetëm te arti si formë e së bukurës, por dhe tek arti si formë e shpjegimit të
botës e të identiteteve shoqërore. Arti tashmë është e vetmja garanci historike
për të treguar historinë e një kombi dhe si garanci e tillë ekziston, e
pamanipulueshme nga askush në hapësirën e viteve, kjo dhe për faktin se arti si
formë është i pakontrollueshëm nga askush.
Egjiptianët e Grekët shkruan një histori të bërë nga arti,
anipse të paret me matematikë e të dytët me filozofi. Ekzistencat e këtyre
kombeve në mungesë të piramidave dhe akropolit, jane të ngushta, në formate
vrasjesh të ndërsjellta. Kësisoj arti markon botën në formën e saj më të
përkryer e më larg banales, e kthen atë në disa momente në zanafillën e
krijimit të asaj c’ka ishte e perkryer dhe e pabanalizuar siç ishte dhe kopshti
i Edenit. E bukura ka hapësirë dhe kohë, e pamatshme është se është e përkryer,
e është e tillë sepse është e pavarur nga dëshira për ta kontrolluar atë, si
për pasojë është ontologji e së bukurës se e verteta e saj, është e pamatë. Në
aktin e ngjizjes së botës nuk u krye asnjë akt politik a historik, por një
formë arti e përkryer që zotëroj shqisën e atyre që do e popullonin të bukurën
e vërtetë. E verteta e fundme është artistike, kjo erdhi si e vërteta e
krijimit të njerezimit, në krijimin e “Edenit”, kemi aktin e të formuarit të
jetës si e vërtetë, ngaqë Zoti është i vërtetë, krijimi i tij i përkryer ishte
dhe si shpjegim i mungesës së perfeksionit në atë moment ngjizje, e nëse do
marrim refuzimin e njeriut në këtë krijim, ahere kemi njeriun që të vërtetën e
fundme e zotëron te e bukura që mund të vijë në botë si mbyllje e ciklit
njerezor si artistike e kulluar.
Comments
Post a Comment