Kim Mehmeti: Shqiptarët nuk e mbrojnë të kaluarën

Kim Mehmeti

Shkrimtari e publicisti, Kim Mehmeti në një intervistë për “KultPlus”, flet për artin në përgjithësi, duke specifikuar letërsinë, teatrin e filmin. Sipas tij, nga trojet shqiptare, Shqipëria mbetet njëshi sa i përket lexueshmërisë. Kurse sa i përket muzikës, por jo në mënyrë të përgjithësuar, ai thotë se nuk dihet se nga çka përvetësohet populli më shumë, nga kënga apo prapanica e cullakosur. Ndërkaq, për propozimin e shtetit maqedonas, për rrëzimin e shtëpisë së Nënës Terezë, Kimi ka thënë se është e çuditshme se si Kosova e as Shqipëria nuk ka reaguar kombëtarisht, sikurse që duhej edhe të reagonte. Sipas tij, në mos më shumë, kombëtarisht është dashur të grumbulloheshin paratë e të blihet trualli i shtëpisë ku ka lindur Nëna Terezë

Ardianë Pajaziti


KultPlus: I nderuari z. Mehmeti, fillojmë mbi zhvillimet kulturore në trojet shqiptare, cilën e kanë më të theksuar: krijimin, absorbimin apo shtirjen se po bëhen të dyja?
Kim Mehmeti: Arti nuk varet gjithaq nga rrethanat shoqërore, ngaqë atë e mbajnë në këmbë kryesisht artistët “asket”, ata të cilëve nëse ua pamundëson të merren me krijimtari, ua merr vetë kuptimin e të jetuarit. Nga ana tjetër, edhe konsumuesit e mirëfilltë të artit, janë një lloj tjetër “asketësh”, të cilët artin e kanë përmbajtje të rëndësishme jetësore. Andaj edhe nuk ekzistojnë as rrethana shoqërore as kohë që do ishin varrtarë për krijimtarinë artistike. Artisti që i jep shpirt veprës së vet dhe “konsumuesi” që ia mundëson veprës artistike të jetojë, janë si dy “ushtri” që e kanë të garantuar fitoren në betejat me rrethanat shoqërore.
Nuk ka dyshim se ambienti shoqëror, ndikon në artëbërjen, si dhe në “konsumimin” e artit. Sa i përket krijimtarisë letrare, mendojë se jetojmë në kohë kur si gjithmonë, do mbijetojë letërsia e vërtetë, e të cilën do e mbajnë në jetë lexuesit e mirëfilltë, ata të cilëve nuk u mjafton vetëm interneti që të ndjehen të plotë. Shikuar nga ky këndvështrim, edhe bota shqiptare e jeton natyrshëm epokën e internetit, e cila i pakëson në numër lexuesit, por duke e rritur cilësinë e tyre. Ne duhet ta kuptojmë se nuk jetojmë në kohët kur leximi ishte dritare e vetme që të ofronte pamje përtej asaj që shikon e që të rrethon. Andaj, edhe duhet të përballemi me të vërtetën se individi i sotëm është i vërshuar dhe i ngulfatur nga informatat që ofrojnë mediat e ndryshme, e që herë-herë, edhe vetë jetën tone e kanë ngritur në “art” për të mbijetuar

KultPlus: Nëse do të kishim bërë ndarje, ke ndonjë vend brenda trojeve shqiptare që e vlerësoni se kanë një shije më të sofistikuar për artin në përgjithësi?
Kim Mehmeti: Nëse do vlerësonim për nga masiviteti si dhe për nga gjinia artistike, mendoj se në Shqipëri lexohet më shumë se në cilëndo pjesë tjetër shqiptare. Por është thuajse e pamundur që brenda trojeve shqiptare të veçosh ndonjë hapësirë më të ngushtë si më me shije për artin.

KultPlus: Sa jemi unikat me krijimin e artit në përgjithësi, apo po provohet të kopjohet jo mirë?
Kim Mehmeti: Nuk kam përshtypjen se arti shqiptarë në përgjithësi është kopje e zbetë e asaj që krijohet nëpër qendrat tjera botërore. Kuptohet, ne nuk jemi ishull, i cili nuk kontakton me tokën përtej detit dhe, kulturat ndikojnë në njëra tjetrën, njësoj siç përhapen gjithandej edhe rrymat bashkëkohore artistike. Sa i përket letërsisë, të cilën pretendojë se e njoh mirë, mendojë se asaj nuk i mungon origjinaliteti dhe kemi krijues të mirëfilltë që kurrë nuk do bëheshin përshkrues apo epigon i të tjerëve.

KultPlus: Ju njiheni si shkrimtar, qe nënkupton se letërsia për ju është në top. Por nëse flasim për filmin shqiptar, mendoni se po behet një pune e mire?
Kim Mehmeti: Nuk dua të jem gjykues i rreptë i gjërave që nuk i njoh sa duhet, përfshi këtu edhe industrinë e filmit. Por nga aq sa shihet nga jashtë, më duket se filmi shqiptarë ngec edhe kur atë e krahason edhe me disa vende dhe popuj fqinje, që nuk janë më të zhvilluar se ne ekonomikisht. Pastaj, gjithmonë më ka habitur, për shembull, si është e mundur që të ketë më shumë filma të huaj për tragjedinë më të re tonë kombëtare – atë kosovare, se sa të autorëve shqiptarë. Apo si është e mundur që fatet individuale e kolektive të çamëve, të mos jenë tema për filmin shqiptarë!

KultPlus: Po teatri, ku është teatri shqiptarë?
Kim Mehmeti: Teatri shqiptarë qëndron në rrafsh të lartë dhe ka sjellë vlera të cilat të gjithëve na bëjnë të mburremi. Këtë e dëshmojnë edhe pjesëmarrjet e teatrove tone nëpër festivalet e botës, e ku edhe janë vlerësuar lart, si individ po ashtu edhe pjesë teatrore.

KultPlus: Kthehemi te letërsia, pse kaq rrallë ndodhë të kemi bestsellerë brenda trojeve shqiptare, se nuk po shkruhet mirë apo po lexohet pak?
Kim Mehmeti: Nëse do ishte masë vlerësuese vetëm lexueshmëria e një libri, atëherë mbase Borhesi qëmoti nuk do përmendej si shkrimtarë. Dua të them se, arti i mirëfilltë është çështje “elitare” dhe shpeshherë më të lexuar janë librat që mund t’i shfletosh edhe diagonalisht, duke udhëtuar me tren. Përballë, ta zëmë, romanit të Eqrem Bashës “Kufiri”, që kërkon përqendrim. Besoj se librat e mirë lexohen. Pastaj, ne nuk jemi ndonjë hapësirë e madhe gjuhësore, që të mund të presim lexueshmëri marramendëse. Shkurt, sa i përket veprës së mirëfilltë letrare, jo çdo here numri i lexuesve është në proporcion me vlerat që ajo ka. Por kuptohet, nuk jam as nga ata që mendojnë se shkrimtarët dinë të shkruajnë, e lexuesit nuk dinë të lexojnë. I besoj vetëm lidhshmërisë se vepra e mirë gjithmonë e gjen lexuesin e vet dhe se lexuesi jo çdo here mund ta gjejë librin që do donte ta lexojë.

KultPlus: Ndërkohë, thuhet se me muzikë jetohet më së miri, pa i përfshirë vlerat. Po ndalemi në dukjen e këngëtareve. Çfarë mendon?
Kim Mehmeti: Nëse flasim për muzikën e mirëfilltë – pa marrë parasysh zhanrin, ajo ka qenë e do mbetet themeli i vlerave muzikore, themeli cili i ngërthen në vetvete standardet vlerësuese muzikore. E nëse flasim për “muzikën” ku nuk dihet çka më shumë na përvetëson, prapanica e cullakosur apo kënga që dëgjojmë, atëherë dalim në rrafshin e debatit për atë si i kemi kuptuar “vlerat perëndimore”, sa u përket disa zhanreve muzikore. Apo, duhet të flasim për atë se duke mos mundur atyre t’u kundërvihemi me origjinalitet muzikor, ofrojmë të vetmen origjinale që kemi: trupin! Andaj edhe mund të thuhet se kjo kategori “muzicientësh” nuk jeton duke “shitur” art, por duke shitur “mishin” e tyre. E kjo fare nuk ka të bëjë me muzikën.

KultPlus: A mendon se jemi pak te pavëmendshëm me personat kult shqiptarë?
Kim Mehmeti: Thuajse gjithmonë deri më tani, ne shqiptarët kryesisht kemi jetuar në plasaritjen që ndanë të kaluarën e lavdishme të kënduar me çiftelitë me dy tela, nga e sotmja e pashpresë dhe ardhmëria e mjegullt. Andaj, shumëçka lidhur me personalitetet që janë pjesë e emblemës sonë kombëtare, ka mbetur në kufirin mes mitit dhe të së vërtetës. Gjë që edhe ka përfunduar me betejën dypalëshe: mes atyre që merren me demitizimin dhe atyre që madhërojnë vlerat dhe veprat e personaliteteve nga e kaluara jonë. E që na bënë të ndjehemi të papërgjegjshëm dhe të pandjeshëm edhe ndaj atyre që me qëllim duan të ç’vlerësojnë të gjitha figurat tona të rëndësishme historike, si edhe ndaj atyre që glorifikojnë këto personalitete. Dhe kjo ndodh ngaqë ne nuk merremi me faktet, sepse ne nuk jemi mësuar të gjurmojmë nëpër arkiva, por udhëhiqemi vetëm nga ndjesitë tona, si edhe nga nevojat e politikës së ditës. Por, jam i bindur se vjen një gjeneratë që nuk ka nevojë as të ç’vlerësoj as të glorifikojë, gjeneratë që nuk ka pse të turpërohet, pse të ndjehet keq shkaku i portretit tonë kolektiv, e të cilin kryesisht e kompletojnë edhe personalitet nëpërmjet të cilëve ne e përcaktojmë vetveten dhe të tjerët na vlerësojnë se cilët jemi. Sigurisht që përshtypja e parë që të krijohet sot, është se ne nuk dimë t’i ruajmë portretet e atyre që janë pjesë e letërnjoftimit tonë kolektiv, se ngjajmë në ata që dinë ta vajtojnë të ndjerin që e varrosin, por nuk e kujtojnë më gjatë se deri në varrimin e radhës të ndonjërit nga ata që vetëm pas vdekjes së tij na kujtohet sa i vlefshëm ka qenë për gjithë ne.

KultPlus: Në rrethana normale, në rrethana se si do të duhej të reagonte një popull kombëtarisht, si do te duhej te reagonte mbi propozimin e shtetit maqedonas për rrëzimin e shtëpisë së Nënës Terezë?
Kim Mehmeti: Jo vetëm ndaj shtëpisë së lindjes së Nënë Terezës, por edhe ndaj shumë “shtëpive” tjera, Shqipëria e Kosova do duhej të reagonin ashtu siç reagojnë të gjithë vendet e popujt që e kanë kuptuar se ai që nuk dinë të mbron të kaluarën, gjithmonë e kaluara i përsëritet. Pra, ne si komb, në mos më shumë, do duhej të grumbullonim aq para sa t’i blinim trojet ku dikur ka qenë shtëpia e lindjes së Nënë Terezës e ta rindërtonim atë. Apo, do duhej ta blinim godinën ku është mbajtur Kongresi i Alfabetit në Manastir dhe atë ta mirëmbanim ashtu siç i ka hije një populli që e njeh dhe e respekton të kaluarën e vet. Kështu, të dhënë vetëm pas të sotmes “hajnokrate” dhe të ardhmes që e shohim si mundësi që edhe ne të bëhemi anëtarë të klubit të “tenderokratëve”, neve do mund të na ndodh që të ngjamë si i ardhuri nga askund, si bimë që ka mbirë në këtë arë, po nuk dihet fara nga e cila është ngjizur.

KultPlus: Po me personazhet tjera të rëndësishme të kombit e që shtetet përkatëse nuk janë kujdesur sa duhet, si duhet vlerësuar këtë, si injorancë, mosdije apo tentativë se historia po fillon tashti?
Kim Mehmeti: Nëse e merrni dhe e bëni listën e personaliteteve nga e kaluara jonë, do vëreni se shumica e tyre kanë lindur në këto troje, mirëpo janë varrosur larg vendlindjes. Kjo e vërtet shpjegon shumë, e mbi të gjitha, atë se nuk u mësuam ta vlerësojmë të gjallin e vyeshëm që kemi pranë, por vetëm heroin e vdekur. Pastaj, duhet theksuar edhe një veçori tjetër: “heronjtë” tanë vijnë e shkojnë, por shumë pak nga ata lënë pas vetes gjurmë të shkruara! Ku ta dish, mbase kjo vjen shkaku se deri sa janë gjallë, aq shumë i njollosim, sa atyre u duket e pamundur që ta tregojnë të vërtetën për vetveten dhe për ne. Në ndërkohë, ne mbetëm edhe shoqëri në të cilat, nuk mund të gjesh ndonjë shtatore më të vjetër se disa dekada, ngaqë posa ndërrohet rendi shoqëror, ne e ndryshojmë edhe të kaluarën, ne ndërtojmë përmendore të reja. Shumë nga këto përmendore, nuk rrëfejnë për famën e personaliteteve për nder të të cilëve janë ngritur, por për “madhështinë” e atyre që ëndërrojnë lartësinë e shtatoreve të veta që ua ka “borxh” populli. Andaj, ne mbase jemi populli me më pakë muze, me shumë pakë përmendore më jetëgjata se sa rendet shoqërore që kemi ndërtuar e rrënuar si dhe me pakë shtëpi-muze, ku gjeneratat e reja do mund të njiheshin me atë si kanë jetuar ata për të cilët lexojnë nëpër librat e historisë. Pastaj, ne jemi popull që nuk ka thuajse asnjë vërejtje ndaj sjelljes së fqinjëve tanë ndaj vlerave tona që kanë mbetur jashtë kufijve të “Shqipërive” tona. Me çka lëmë përshtypje se jemi popull nga pakë i lodhur nga e kaluara, se jemi të dehur nga e sotmja dhe të hutuar nga e ardhmja. Gjë që na bënë të dukemi si ai që ka harruar se e sotmja është nyje ku lidhet mbëmendja për atë që ke qenë, me atë që je sot dhe me atë që ëndërron të bëhesh në të ardhmen.

KultPlus: Sa është duke na kushtuar ndërtimi i të sotmes duke rrënuar të kaluarën?
Kim Mehmeti: Shumica e shqiptarëve, edhe kur ndërtojnë shtëpi të re, të parën punë që bëjnë, është hedhja e gjësendeve shtëpiake që ua kanë lënë të parët. Kështu që ke pakë familje shqiptare që ruajnë, për shembull, unazën e fejesës së gjyshit apo tepsinë ku gjyshja e tyre ka pjekur fli. E thash edhe më lartë, nga këndvështrimi kolektiv, ke përshtypjen se sillemi si ai që shpërngulet në shtëpi të re, ku nuk donë asgjë t’ia rikujtojë të kaluarën e vet. Ku ta dish, mbase kjo ka të bëjë edhe me atë se gjithmonë kemi qenë të detyruar të merremi me mbijetesën, e jo me të jetuarit e dëshiruar. Por, do e përsëris.: vijnë gjenerata që jetojnë, që nuk merrem me betejën e mbijetesës dhe ato gjenerata do kenë edhe vullnet, edhe kohë, që ta lidhin ashtu si duhet nyjën e të sotmes së tyre dhe të kaluarës sonë kolektive. Këtë nuk mund ta bëjnë as gjeneratat e frustruara, as individët e parealizuar që në të sotmen duan ta jetojnë edhe të kaluarën e munguar.
 
KultPlus: Ndalemi prapë te kjo çështje, si duken në sytë e Kimit, shqiptarët e atëhershëm dhe shqiptarët e tanishëm?
Kim Mehmeti: Të atëhershmit e kanë jetuar kohën e vet, të sotmit jetojnë epokën të cilës i takojnë. Dhe është mjeshtri e madhe ta barazosh orën tënde të brendshme me kalendarin në të cilin jeton. E them këtë shkaku se njeriut shpeshherë i duket se do ishte më i vërtet e më i lumtur sikur të jetonte në një kohë tjetër dhe atje ku nuk ndodhet tani. Megjithatë, ka diçka që duhet veçuar si vlerë që me fanatizëm e mbrojtën gjenerata para nesh: “institucionin” më të vlefshëm dhe më të rëndësishëm që mbajti gjallë popullin tone - familjen! Familja e dikurshme shqiptare ishte ajo fortesë ku ngjizeshin dhe gjallëronin vlera të larta njerëzore, e të cilat sot zhbëhen dhe degradohen në përmasa të pakuptimta. Morali individual, ai familjarë, si dhe ai kolektiv, ka qenë vlera më e lartë që i ka dalluar shqiptarët e dikurshëm. Aktakuza e “gjyqit publik”, ka qenë më përcaktuese për fatin individual, për dallim nga sot, kur thuajse çdo gjë degradohet. Dikur nuk ka pasur shumë zgjidhje për atë që është quajtur hajn, i pamoralshëm, i pafytyrë…, e sot gjitha këto emërime janë bërë si nofka tonat të cilat thuajse me asgjë nuk e dëmtojnë emrin dhe mbiemrin që kemi. Dikur, kur populli ynë nuk ishte kaq i “civilizuar” sa sot, nuk matej emancipimi nëpërmjet përqindjes së trupit të cullakosur, por nëpërmjet vlerave njerëzore. Dua të them se sot zhbëhet më e vlefshmja për në popull dhe shoqëri: familja! Dhe mendoj se kjo do na kushtojë shumë shtrenjtë. Të merremi vesh: jam idhtarë i lirisë së individit, jam idhtarë i idesë, se çdonjëri lind për ta jetuar jetën e vet, por gjithmonë ka ekzistuar një ndërlidhje mes njerëzve, ndërlidhje që të bënë të dallosh ç’është liri individuale nga ajo, për shembull, e drejtë e gruas sime që të më rekomandojë si të vishem kur dalë në ndonjë takim dhe e drejta ime t’i them time bijë adoleshente se emancipimi i saj nuk vlerësohet nëpërmjet kraharorit të saj të cullakosur, por nëpërmjet kokës së mbushur me dituri. Pra, unë mund të mos kem asgjë kundër protestave të grupeve, për shembull, me prirje të ndryshme seksuale për të drejtat e tyre, por nuk dua që kjo e drejtë të ngrihet në rrafshin e vlerave më të larta perëndimore, nuk dua që ajo të qëndrojë më lartë se e drejta ime të mendojë se prirjet seksuale nuk mund të ngriten në kauzë, se ato nuk mund të shndërrohen në fushatë propaganduese, e që mund të ndikojnë në imagjinatën e ndonjë adoleshenti aq sa ia të fillojë të besojë se epshet e përcaktojnë moralin dhe se morali është prapambeturi. Dua të them se duke mos mundur fëmijëve tanë t’u ofrojmë standarde të mirëfillta civilizuese e emancipuese, ne atyre ua mundësuam përvetësimin e “vlerave” perëndimore që në masë të madhe janë “rrugaçëri” dhe cullakosje.

KultPlus: Gjithmonë, prej legjendave, historisë, rrëfimeve... potencohet elementi i krenarisë shqiptare, por jo të kemi vërejtur edhe modestinë, a jemi mësuar si popull të jemi modest për të arriturat apo na duhet edhe më shumë kohë?
Kim Mehmeti: Jo vetëm ne, por të gjithë popujt e vegjël i kanë ëndrrat e mëdha. Pastaj, sa më i vogël është populli, aq më të gjatë e ka himnin, aq më të larta i ndërton përmendoret, aq më shumë i thekson vlerat që janë gjithënjerëzore. Jam i bindur se ne nuk jemi nga ata që gjithaq i glorifikojnë vlerat e tyre kolektive.

KultPlus: Kthehemi te Kimi, duhet të jetë një formulë për të qenë kaq i dashur për njerzit. Përcjellja e punës suaj në rrjetet sociale nga mbi 50 mijë njerëz flet më së miri. Cfarë të karakterizon më shumë: që je i drejpërdrejtë apo i thellë në mendime?
Kim Mehmeti: Mendojë se njerëzit e vlerësojnë sinqeritetin. Edhe në paraqitjet e mia publike, lidhur me dukuritë nëpër shoqëritë tona, unë dua të jem i sinqertë po aq sa edhe shkrimtari në mua. Jetojë sipas parimit se njeriu lehtë mund t’i gënjejë të tjerët, por vështirë e ka ta gënjejë vetveten. Pra, duke qenë i sinqertë ndaj të tjerëve, e mbroj vetveten nga vetëgënjimi. Mbase këtë e pëlqejnë ata që dëshirojnë të dëgjojnë mendimin tim lidhur me përditshmërinë tonë.

KultPlus: Dhe për fund, kush është figura më e rëndësishme kombëtare për Kim Mehmetin?

Kim Mehmeti: Figurat kombëtare të një populli janë thuajse portreti gruporë i tërë popullit. Dhe nëse e veçoni cilindo nga ata, humbet tërësia. Me veprimtarinë e tyre, figurat tona kombëtare, janë si shenja rrugore, që tregojnë udhën që kemi ecur deri më tani. Skënderbeu mbetet “shenja” më madhore që ka përcaktuar edhe të sotmen tonë. Pastaj vijnë rilindësit, që në mënyrë mjeshtërore ia dolën ta madhërojnë “trininë” e shenjtë fetare të shqiptarëve, duke e ngritur atë në vlerë kombëtare, duke u treguar më të vetëdijshëm se shumë nga ne të sotmit, që here-herë harrojmë se duke mbrojtur kombëtaren, i mbrojmë edhe gjitha veçoritë tona fetare, krahinore, dialektore…, që janë pjesë e thesarit tonë kombëtarë. Por, nëse do flisja për figurë nga e kaluara, që më ka joshur dhe e kam pasur masë vlerësuese për atë çka do të thotë të jesh intelektual i vërtet, ai ishte dhe mbeti Faik Konica. Konica për mua është si shenjë në udhëkryq, shenjë e cila saktë tregon nga vijmë e në ç’drejtim duhet shkuar tutje./KultPlus.com