Frederik Rreshpjes - Në prag të 9-vjetorit të mungesës...

Shpëtim Kelmendi

Në muzgun e një poeti lirik

Nji burrë shtatimët dhe i veshur me të zeza shfaqet e zhduket hapsirave gri të kryeqytetit ku dhimbshëm pulson ritmi fatkeq i botes sonë shqiptare. Një burrë i plakur, ndonëse nuk është më shumë se gjashtëdhjetë e tre vjeç, me një çantë  të zezë e të vjetër hedhur në supin e djathtë, me një kapelë republika të vendosur pa kujdes në krye. I shpërqëndruar, i pavënë re prej njerëzish që enden përreth tij. I huaj. Ngjan vërtetë si i huaj apo si i sjellë përdhunshëm, pa lejen e tij e krejt papritmas, në një botë të panjohur ku i duhet të mbijetojë me çdo kusht. Jeton në zgrip të vëmendjes së njerëzve të zakonshëm, por edhe përskaj atyre të rëndësishëm, që herë mbas here mendojnë se përbajnë ndërgjegjen e së sotmes sonë. Ky njeri i çuditshëm, për të cilin nuk mund të thuhet me saktësi nëse bën pjesë në atë apo këtë shtresë shoqërore, nën një vështrim të vëmendshëm shfaqet si një zotëri që sapo e kanë plaçkitur e keqtrajtuar, si një njeri që kërkon adresën e dikujt, si një postier që nuki kujtohen adresat, si një tip që ka humbur rrugën, etj.  Mund ta krahasosh me gjithçka e me këdo, por nëse nuk e njeh, kurrsesi nuk do të të shkojë ndërmend se bëhet fjalë për një nga poetët lirikë më të mëdhenj shqiptarë të shekullit njëzet, FrederikReshpjen, ose Fredin, siç i thërrasin miqtë e tij më të afërt. Ndoshta e teproj kur them “miqtë“, sepse ndokush do të mendojë se ata janë shumë. Në të vërtetë janë shumë pak. Vështirësia për të qenë mik i shumë njerëzve nuk shkaktohet  për arsye se Fredi është një tip i vështirë dhe tekanjoz, jo se është i pasjellshëm, - sepse në komunikim ai është një zotëri i vërtetë -, por sepse mëndjemprehtësia dhe inteligjenca që i reflektohe nnë vështrimin sardonik që buron prej syve të tij përherë të skuqun, bëjnë çdonjeri të ndjehet si përballë një skaneri që nxjerr në pah sëmundjet e fshehura me kujdes. Fredi përpiqet me të vërtetë shumë për të gjetur tek të tjerët cilësitë e tyre të mira, po kur nuk i gjen bëhet njeri i drejtpërdrejtë dhe nuk përton ta thotë të vërtetën. Ironia e tij e përhershme, për të cilën kurrë nuk mund të thuhet me saktësi nëse është armë sulmi apo vetëmbrojtjeje, por që gjithsesi shkakton tek bashkëbiseduesi nji therje të ambël dhe aspak armiqësore, asht nji nga mënyrat e shfaqjes së shijes e të shajnisë në të cilat lundron ky kapiten i vjetër.  Thotë gjëra të çuditshme mbi filozofinë, politikën, retorikën, historinë, fëmijninë, e ndonjëherë edhe mbi letërsinë. Për këtë të fundit flet pa ndonjë pasion të veçantë, gati me indiference, a thua se bëhet fjalë për diçka që nuk i intereson dhe të cilën e kundron prej së jashtmi. Kur e pyes nëse ka shkruar ndonji gjë të re, më përgjigjet se ka shkruar vazhdimisht, por meqë është përherë në lëvizje, mjaft prej poezive i humbasin. Këtë e thotë pa dhimbje. Për të, e rëndësishme është që i ka shkruar, pra që ia ka shlyer borxhin vetes, të tjerat nuk kanë rëndësi. Gjithsesi nxjerr ca fletushka të zhubravitura, që s‘bëjnë as për atje (në rastin më të mirë bëhet fjalë për ndonjë fletore të shkatërruar, ku vargjet e tij përzihen me ca llogari të thjeshta shpenzimesh ushqimore apo me ca shkarravina pa kuptim) dhe m‘i jep t‘i lexoj. Nuk merret vesh pothuajse asgjë. Një shkrim i çatrafiluar dhe i çoroditur. Duket si shkrimi i një gjuhe të vdekur. Atëherë Fredi është idetyruar të lexojë vetë. Se ç‘ka njëfarë dridhjeje zëri i tij që vjen prej së thelli. Dridhje tragjike. Lexon ngadalë, por bukur. Në ndonjë rast - siç është aii poezisë – së shkruar ditëve të fundit "Kthim në vendlindje“, që ia kushton Shkodrës, i mbushen sytë me lot. Nuk i fshin. Ngaqë i vjen turp, ngaqë nuk do t‘ia dijë, apo thjesht përton.  Qau pikërisht kur lexon vargjet (s‘di a më kujtohen mirë): "Kur ishim të rinj e të bukur ëndërronim të bënim një vjeshtë…/ Tashti ti ke vdekur…/dhe je shtrirë në të gjitha stinët… I them se është një lirikë shumë e bukur dhe ai përpiqet me gjithë zemër të ndjehet ikënaqur. I them se përmbledhja e lirikave të tij asht diçka e veçantë, por ai thjesht përpiqet t‘a ndjejë së brendshmi rëndësinë këtij komplimenti. Në të vërtetë nuk i intereson. Tjera gjëra ka ndërmend. I duhet të vazhdojë medoemos luftën për mbijetesë. Poezia e tij i intereson vetëm kur e shkruan, sepse vetëm në atë çast ajo i shërben me të vërtetë. Flasim mbi këtë argument e ai shton se ja! ky është qëllimi i poezisë.

Kurrë nuk e mora vesh secili është qëndrimi i tij i vërtetë dhe cila maska. Gjithsesi nuk e kam ndigjuendonjiherë të lavdërojë ndonjë poet shqiptar, përjashto De Radën, Mjedën,Lasgushin e disa herë Ali Asllanin.  Përmendjae ndonjë tjetri në ndonjë rast të veçantë, ndodh vetëm për arsye interesi apo ndonji gulshi emocional të çastit.  Nën vizionin e tij që herë asht haluçinant, herë surreal, herë absurd, herë onirik, herë romantik, herë futurist apo modernist, asnjë nga burrat e mëdhenj të Shqipërisë nuk janë gjallë. Flet për botën e të vdekurve të gjallë… mandej thjesht për botën e të vdekurve flet për Osirisin, Hadin, Zotin, duke shtuar se edhe i vetë do të vdesë së shpejti. E pyes se pse mendon kështu e më përgjigjet se nukka frikë nga vdekja, mbasi është katolik i mirë.  Asnjë pyetjeje nuk i përgjigjet në mënyrë të drejtpërdrejtë. Ai hidhet nga një argument në tjetrin me një lehtësi të mahnitshme. Kushdo që i bën një intervistë (në përgjithësi ai është kundërintervistave), do të vërejë se ai përgjigjet tjetër për tjetër. Për Fredin nukkanë rëndësi pyetjet që i bëhen, por përgjigjet që jep vetë, aq sa të krijohet ideja se dikush tjetër, i padukshëm, ia bën pyetjet përpara intervistuesit.  Është njeri i lirë. I lirë në përgjigje e i lirë në heshtje.  S‘e ku i gjen ca bare të çuditshme periferike, me njerëz të ulur aty këtu që flasin për sportin, politikën apo për kurvat. Ndjehet mirë. Kamerieret nuk e njohin dhe e vështrojnë si një burrë të gjorë që thjesht ka nevojë për ndihmë. Aq sa shpeshherë nuk i afrohen as për porosinë. Askush nuk e di se kush asht. Edhe po ta dinë, asgjë nuk ndryshon. Askush nuk ka nevojë për një artist, qoftë ky edhe Frederik Rreshpja, i vetmi poet i mbijetuem i Realizmit Socialist, ai që ia riktheu pranverën e humbun lirikës shqiptare, për t‘u radhitur qysh ne gjallje në Panteonin e poetëve të mëdhenj të traditës kombëtare. Dhe është ende gjallë, aq sa mund të thuhet. Është i vetmuar, gjë të cilën, në një farë mënyre, edhe e ka kërkuar. Është i varfër. Nuk ka as edhe një banesë ku mund të strehohet ku të mund t‘i sistemojë me nge shkrimet e tij, që tashpërtash i ka hedhur kuturu në trajtën e  një shuku fletushkash në çantën e vet të zezë e të vjetër, të cilën e mbart me vete si ndërgjegjen tonë të humbur. Është i sëmurë, një koleksion i tërë sëmundjesh, dhe në stomakun e tij të lodhur hedh më shumë ilaçe se sa ushqim. Trupin e pakët dhe të kërrusur kanë filluar t‘ ia pushtojnë paralizat e pjeshme. Gjithë ç‘mund të përshkojë më këmbë, është vetëm një distancë prej njëzet hapash. Mandej i duhet taksia.  Nuk ka ndihmë. Asnjë ndihmë.  Shteti shpërndan gjithandej pensione honorifike, e në ndonjë rast edhe për individë që e kanë dëmtuar me zell të admirueshëm artin shqiptar, por jo për Frederik Rreshpjen, për të cilin mund të thuhet meplot gojën se, në një farë mënyre, është sakrifikuar për poezinë shqipe. Sa herë përmendet emri i tij, më kujtohet njeriu i lirë. Krejtësisht i lirë. I lirë në fjalë, në mendim, në veprim, në marrëdhënie me njerëzit, i lirë ndaj poezisë, ndaj jetës, ndaj respektit që ndokush mund të ketë për të, ndaj urrejtjes, ndaj indiferencës, heshtjes, deklaratave boshe, i lirë nga pasuria, i lirë nga rrojtja normale, i lirë nga mirënjohja dhe kujdesi i të tjerëve, i lirë nga dashunia dhe nga respekti ynë për veprën e tij.

Shumë njerëz nuk e dinë në është gjallë, disa të tjerë shfryjnë se ai e meriton fatin që ka, po për një gjë të gjithë janë të detyruar të bien dakord: që ai është një nga mjeshtrat më të mëdhenj në historinë e poezisë shqipe. Fredi po shmanget pak e nga pak, ashtu si dielli që prihet kah perendimi, pa i interesuar nëse ndokush asht i kënaqun apo mirënjohës për ngrohtësinë e tij. Po perendon. Dalëngadalë po hyn në legjendë. Pa zhurmë, pa tërsëllimë, pa bujë, pa lavde. Thjesht po shkon në periferi të vëmendjes sonë të ngarkuar me gjëra të rëndësishme, ashtu siç shkoi De Rada, Serembe, Mjeda, Lasgushi, Asllani. Nesër do ta kujtojmë me respekt. Do t‘ia festojmë praninë e tij të dikurshme midis nesh. Nesër do shfaqet e do zhduket  lirisht nëpër kujtesat tona. Nesër…