Nik Klementi për librin ‘Dakalogu i Turpit’

Sipas modernistëve, e vërteta përkufizohet prej kohës; Sipas postmodernistëve, e vërteta përkufizohet prej hapsinës. Në librin e tij, ‘Dakalogu i Turpit’, Ridvan Dibra ban dy gabime, 1) ai mundohet me spjegua postmodernizmin nepermjet nji modernisti – shkrimtarit hebre Franc Kafkës, 2) ai harron tiparin kryesor të postmodernizmit – KU?

Modernisti pyet, KUSH flet?

Postmodernisti pyet PREJ KU po flitet?

Me fól për artin, letersín, dhe kulturen bashkëkohore e me bâ sikur Kosovaret e Tetovaret nuk egzistójn, asht e papranuashme për cilindo, në veçanti për nji postmodernist të vetdeklaruam si Ridvan Dibra, i cili pretendon me kén i hapun ndaj prumjeve të hapsinave të margjnalizuame si Kosova, Dibra e Tetova. Gjithashtu, në Shqipnín Etnike nuk mund të flitet për letërsín pa përménd problemin e standardit të gjuhës shqipe. Por kjo âsht me e çua tepër larg Ridvan Dibrën – kështu ai do të n’a delte Iluminist, prejse besimi i tíj në standardin zyrtar, i cili e ka vú vaçansisht shqipnín lindóre, Mirdít, Mat, Dibër Tetóv, në disavantázh, âsht i palëkundshëm. Në kët rast do të kishim nji iluminist që hiqet si postmodernist. Në esét e tíj Dibra hédh dyshim mbi gjithkând a mbi gjithçka, por ai kurrnjihér nuk guxon me dushua mbi vetveten.

Paradoksi mâ i madh i trupit-letrar të Ridvan Dibrës âsht se gjuha e përdorun në librat e tíj nuk kuptohet as në Shkodër ku ai âsht rrít, as në Dibër prej kah ai vjen.

Kritika kulturore në kët libër paraqitet si kritík-postmoderniste, por ajo i përket botkuptimit modernsit simbas të cilit njeriu modern ishte i zhgenjyem prej arsyes, racionalizmit, historis dhe logjikes. Kjo perspektív u pat popullarizua mbas luftes Ire botnore, si nji afirmim se progresi i metodave te logjikes e arsyes asht i paaplikuashem në praktík. Të bindun se njeriut i mungon aftsia racionalizuase, modernistet shpresonin se e vetmja menyr për t'a shpetua boten prej kaosit, dhunes, e vulgarizmit ishte arti. Kjo teorí e ka burimin ne punën filozofike të Schopenhauer-it, i cili e ktheu me krye pósht teorín e Sokratit simbas të cilës mosditunia=ligsi. E bazuama në kët parim, shoqnia prendimore besoi për 2000 vjet se mendja âsht mâ e randsishme se instinktet dhe intuita. Schopenhaueri besonte se atributi i vërtét udhheqës i njeriut âsht Vullneti, kurse mendja âsht vetëm nji drít e mjegullt në natën e verbën të vullnetit. Të përpunuame prej Nietzsches, teorít Schopenhauerit e transformuan ekuacionin e sokratit mendja > instinktet dhe intuitën në instinktet dhe intuita > mendja.

Përderisa mendja nuk mund t’a shpëtonte botën, siç tregoi Lufta e Irë Botnore, intelektualët dhe artistët nisën me mendua se shpresa e vetme ishte arti. Por sic tregoi Lufta e II-te, as arti nuk e shpetoi boten prej kaosit as irracionalitetit.

Sot, me të dréjt, postModernisti tallet si me anarkín në të cilën ai jeton, si me zemerimin e modernistit ndaj anarkís, dhe veçansisht me idén e modernistit se gjoja egzistuaka nji art ose nji letersi e nált e cila kênka e vetmja mënyr për të shpetua boten prej vetshkatrrimit.

To mendua se "letersia e nált” kishte me fashít të gjitha problemet e shoqnís shqiptare, Ridvan Dibra e merr teper seriozisht rrezikun qe shoqnís shqiptare i kercnohet prej artit e kultures masive, të cilat kán árdh në Shqiptari me 50 vjet vones. Arti dhe mënyrat e argetimit të masave nuk sjellin shkaterrimin e kultures e të artit të nált. Shitja dhe perfitimet e artit të nált, prej Homerit të Getja, prej Monteverdit të Shtrausi, prej DaVincit të Pikaso nuk kán kén kurr aq të medhaja sa ján sot. Arti i masave dhe arti i klasave të nalta kán bashkjetua, bashkveprua, influencua, dhe kushtezua njani-tjetrin tash 3000 vjet. Nuk âsht kultura masive ajo qe po e shkaterron artin e "nált" në Shqiptari, por asht mentaliteti socrealist qe po shkaterron artin, letersín, dhe pelhuren e shoqnís shqiptáre.

Libri ‘Dekalogu i Turpit’ përmban, çuditsisht, bindje absolute të cilat ján shum të aferta me bindjet solide të socrealizmit. Dibres, i cili postmodernizmit i njeh vetëm anën eksperimentale (për të mos thân vulgare), i mungojn veçorít kryesore të kritikut postmodernist – ironia dhe vetmokimi. Jeta për postmodernistin asht ironike sepse e mira dhe e keqja, inteligjentja dhe idiotja, ján kaq të nderlidhuna, bashkveprójn kaq ngushtsisisht, dhe kushtezójn njana tjetren kaq thellsisht, saqë postmodernit s'i mbetet gja tjeter vetemse me u táll me kët realitet "të shpifun" qe na ka dhurua zoti, natyra, apo e kemi krijua vét, dhe me mokua perpjekjet e njeriut me njoft vetveten.

Dibra kjahet e ankohet se nuk ka vend për shkrimtaret e ri në librarít shqiptare, por ai nuk tregohet i sinqért për arsyen pse shkrimtarët e rí nuk shiten. Librarite shqiptare shesin vetem librat e dy shkrimtareve të socrealizmit–– Kadarés e Agollit––edhe ato te shkruame vetem ne toskerisht. Por, perderisa Dibra e çon në qiell Kadarén, athere ai s'ka pse të kjahet. Librat e shkrimtarve të rí e kán vendin diku në ndonji qoshe, mbas ndonji dollapi, të zânuk pisk nën raftat e randuam me verpat e realsocit, prejse vendi kryesor u duhet lan 'mjeshtrave' dhe 'idhujve'.

Infatuimi i Dibres me Kadarén, i cili e pranon vét se 90% e veprave të tíj i perkasin perspektives komuniste, ven në dyshim kompetencen e Dibres si kritik. Nuk po permendim infatuimin e Dibres me Robert Elsin, perkthimet e të cilit e kompromentójn mjaft keq cilesín e letersís shqiptare, sepse besójm se Dibra nuk kualifikohet si kritik i perkthimeve në anglisht.

Por, ndoshta mbivlersimi i Elsiet dhe Kadarés prej Ridvan Dibrës ján vetëm ‘bizness’– ata mund t’a shpërbléjn Dibrën me ndonji token mirnjohjeje në ndonji intervíst a botim.

Disá Án Pozitive

Disa pjés të e krijimtarise letrare të Dibres në két liber ján interesante, kán humor autentik dhe nuk u mungon as ironia, tallja, dhe satirizimi tipik i shkrimtarit postmodernist. Shpesh, Dibra e pranon kaosin, vulgaritetin dhe mungesen e kompetences se shoqnis dhe gjithashtu nuk e merr veten teper seriozisht.

‘Dekalogu i Turpit’, i nisun si 10 urdhnimet e shoqnís shqiptare âsht nji përpjekje e thjésht dhe e sinqért, por kurrsesi nji krijimtari e nivelit botnór – aq mâ pak evropjan. Përpjekjet e Dibrës në kët libër u bashkohen përpjekjeve fillestare të disa shkrimtarve shqiptár për t’iu bashkua komunitetit të shkrimtarve bashkëkohór evropjan. Por sot për sot, Dibra dhe shum të tjér, duhet të pajtohen me thanjet e Robert Elsiet edhe të Rexhep Qosjes se, ‘Shqiptaria nuk ka arrít ende me prodhua letersi të klasit botnor.