Lendita Zeqiraj: Parisi ma ndezi ëndrrën për filmin

Lendita Zeqiraj

Piktorja që i sfidoi kineastët kosovarë për pjesëmarrje në një ndër festivalet më prestigjioze të filmit, në Venedik, Lendita Zeqiraj, rrëfen për “Kultplus”, për emocionet e fundit, për pjesëmarrjen e deritanishme në mbi 40 festivale të ndryshme të botës, ku edhe është shpërblyer për punën e saj. Zeqiraj do ta përfaqësojë Kosovën në Venedik, me filmin “Ballkoni”, nëpërmjet së cilit do ta pasqyrojë realitetin e shoqërisë dhe mentalitetin e kosovarit.

Ardianë Pajaziti

Kultplus: Deri tani kosovarët kanë ëndërruar pamjet e Venedikut prej një ballkoni venedikas, dhe java e parë e shtatorit, venedikasve, kineastëve dhe dashamirëve të filmit, nëpërmjet filmit tuaj “Ballkoni”, po i ofrohet rrëfimi kosovar pikërisht nga një ballkon. Të kanë rrëmbyer ndjenjat në këtë krahasim?
Lendita Zeqiraj: Është ndjenjë e përzier dhe e papërshkrueshme. Sa është e gëzueshme, aq është edhe një ndjenjë emocionuese, kur dihet se filmi do të shikohet nga kritikët e mbarë botës. Automatikisht të kap një ndjenjë sikurse para një provimi të madh. Por, natyrisht që më gëzon shumë fakti që filmi në momentin e përzgjedhjes, ka marrë një vlerësim dhe atë që çdo artist, kineast e ëndërron, sepse është vlerësuar për origjinalitet dhe inovacion në kinematografinë botërore. A nuk është për tu emocionuar?
Kultplus: Një piktore kosovare sfidoi kineastët kosovarë duke u futur zyrtarisht në garën e festivalit të filmit prestigjioz të Venedikut, një dhunti e madhe duhet të jetë brenda teje që të bësh një kapërcim të tillë. Ku kanë pikën piktura dhe filmi brenda teje?
Lendita Zeqiraj: Kam fatin të jem në mesin e atyre regjisorëve që në film erdhën nga artet vizuele. Hitchcock, Kiarostami, Kurosaëa, Lynch, Soderbergh, Burton, janë vetëm disa nga regjisorët e mëdhenj që ishin piktorë, dhe në film erdhën nga artet vizuele. Filmi nuk është gjë tjetër veç se një medie tjetër për tu shprehur artistikisht. D.m.th unë e zgjedh medien e shprehjes varësisht nga ideja dhe tema. Si piktura, ashtu edhe filmi janë arte vizuele, janë dy nga mënyrat e shprehjes sime artistike, të cilat e ndihmojnë njëra-tjetrën. Në pikturë, gjëja e parë që mësohet është kuadri, kompozicioni. Unë, për filmin, kuadrin, rrëfimin dhe shumë çka tjetër, kam mësuar nga piktura. Në momentin kur e vendos kamerën, kjo ka të bej me kuadrimin dhe ndjesinë për kompozicion, sepse përveç që duhet ta ndjesh, është shumë e rëndësishme çka vendos dhe çka lë jashtë tij.
Është shumë e rëndësishme ta gjesh mënyrën se si do ta inkuadrosh këtë apo atë ide, në mënyrë që ta japësh ndjenjën apo emocionin e caktuar. Sepse vetë filmi është futja e një rrëfimi apo mendimi në kuadër. Filmi është një pikturë në lëvizje. Edhe pse, dëshira ime që të bëj film ka qenë qysh kur kam qenë e vogël, pa e ditur ende se çka në të vërtetë është ai, sepse, më pëlqente të luaja me kamerën dhe projektorin super 8 që kishte babai asokohe. Xhiroja, montoja dhe çmontoja filmat super 8, i projektoja mbrapsht, provoja ti sinkronizoja, por në të njëjtën kohë, kisha pasion të madh edhe për vizatimin, pikturën dhe muzikën. Por pasi që në Universitetin e Prishtinës ende nuk kishte degë të regjisë së filmit, u orientova të studioj artin figurativ. Kështu që studimet universitare (1994) dhe pasuniversitare (1997) i kam përfunduar në Fakultetin e Arteve në degën e pikturës. Gjatë luftës së Kosovës, u shpërngula në Paris, ku vijova studimet pasuniversitare në degën e estetikës së filmit, te prof. Jean Luis Deotte. Këtu u ndez ëndrra ime e vjetër dhe fillova të merrem me film. Që atëherë shkruaj skenar, punoj storyboardin për filmat e mi, bëj edhe montazh, por edhe pikturoj.

Kultplus: Pos asaj që po merrni pjesë në festival të Venedikut, filmi juaj ka edhe një veçanti tjetër, atë të xhirimit me teknikën nga vetëm një kuadër. Rrezik i madh apo dëshirë për të argumentuar se kosovarët mund ti ofrohen edhe Hitchkokut, pasi që edhe ai ka përdorë këtë stil të xhirimeve?
Lendita Zeqiraj: Kosovar apo iranian, francez apo amerikan, kjo është një dëshmi që arti nuk njeh kufij, racë apo shtet. Arti, krijimi i artit është dhunti individuale dhe guxim. Asnjëherë nuk më ka shkuar ndër mend se duhet të kufizohem në kushtet dhe mundësitë që na ofron neve Kosova. Nuk është hera e parë që unë prezantoj dhe marr çmim për punën time nëpër festivale ndërkombëtare. Që nga viti 2002 e deri më tani, kam shkuar në më shumë se 40 festivale botërore si: Oberhouse, New York, Los Angeles, Milano, Cairo, Barcelona, Bradford ..., duke prezantuar filmat e mi dhe duke u shpërblyer për ta. Kështu që, gjithmonë i kam tejkaluar vështirësitë me motivin për të bërë art, dhe pa pasur asnjëherë ndjenjën e inferioritetit. Pastaj, arti është diçka që nuk të pyet. Në momentin që ke për të thënë diçka dhe nuk e thua, ka rrezik të eksplodosh. Është shumë e vërtetë, se për të krijuar, më duhet ta ndaj kafshatën e bukës. Të bësh art në Kosovë, është shumë vështirë, por ideja dhe dhuntia për tu shprehur, më shtyn gjithmonë përpara.
Kultplus: Deri ku shkon adhurimi për filmat e Hitchkokut, pasi që, pos këtij ngjasimi të xhirimit në një kuadër të vetëm, ju, në filmin “Ballkoni”, në vend të muzikës keni futur krrokëritjet e sorrave, e në anën tjetër Hitchkok-u njihet për filmin e tij të famshëm “Zogjtë”
Lendita Zeqiraj: Hichkoku është një mjeshtër i madh. Ai për mua është një model i guximit dhe krijimit. Edhe si fëmijë, por edhe tash, kënaqem dhe e adhuroj punën e tij. Mënyra se si i trajton temat e tij është e pakrahasueshme. Por temat që unë trajtoj, nuk kanë as edhe më të voglën ngjashmëri me temat që trajton Hichkoku, ndërsa sorrat në filmin tim, janë vetëm pjesë e atmosferës. Nuk kanë lidhshmëri me zogjtë e Hichkokut. Kur shkruaj një skenar për film, në momentin që një situatë më përkujton një film tjetër, e largoj, pa menduar se si do ta zëvendësoj atë. Sepse, mendoj se duhet kërkuar shumë për ta gjetur një shprehje që nuk do të përngjan me një tjetër të krijuar më herët. Nuk është e lehtë, por nëse je e guximshme dhe e sinqerte me veten, hapen shumë e shumë dyer magjike.

Kultplus: Një kuadër i vetëm, turmë, krrokëritje sorrash, na trego me pak fjalë, a e djersit shikuesin ky film?
Lendita Zeqiraj: Është një rrëfim tragjikomik, i ngjyrosur me një ngjyrë absurdi. Ky është shikimi im kritik mbi shoqërinë. Shpesh herë jemi dëshmitarë të këtyre situatave, qoftë në rrugë, në dyqan, në zyrat administrative të institucioneve tona shtetërore. Unë vetëm e kam imagjinuar një situatë të përditshmërisë sonë, dhe e kam shprehur atë në gjuhën e filmit. Shikuesi do të përballet me këto situata absurde që përballet çdo ditë posa del nga shtëpia. Dhe do të djersitet apo jo, është mënyra se si e percepton ai këtë situatë nga këndvështrimi i tij. Pastaj del në pah mentaliteti dhe mënyra e komunikimit në mes njerëzve, gjë që është një nga temat e preferuara që trajtoj.
Kultplus: E lëmë anën artistike të filmit, ky rrëfim, si na prezanton si popull në sytë e një të huaji. Jemi human, të hutuar apo popull indiferent karshi rasteve emergjente, sikurse është personazhi i juaj në këtë film, një djalë në cep të një ballkoni të katit të katërt karshi turmës poshtë?
Lendita Zeqiraj: Është një këndvështrim shumë real. Unë kam mësuar shumë mbi mentalitetin e një populli nga filmat e mjeshtërve të mëdhenj të filmit. P.sh. nga Kurosmaki kam mësuar për mentalitetin finlandez, nga Kiaurustami për shoqërinë dhe njeriun iranian, nga Fellini për mentalitetin italian e kështu me radhë, edhe “Ballkoni”, do të pasqyrojë një realitet të shoqërisë dhe njeriut kosovar me mentalitetin e tij, ashtu, siç është në realitet.
Kultplus: Do ta përcillni filmin tuaj personalisht në Venedik, nëse po, si jeni duke reflektuar me veten për krejt këtë ngjarje të bukur që po ndodhë?
Lendita Zeqiraj: Ah, është pyetje me vend. Thjesht nuk kam kohë të reflektoj pothuajse fare nga obligimet dhe parapërgatitjet rreth përmbushjes së kërkesave që duhet plotësuar. Gëzimi dhe entuziazmi ishin momente që janë mbuluar me obligime dhe punë përgatitore. Mendimi që ndoshta nuk do te jem në gjendje të përcjell festivalin për shkak të mos gjetjes së mjeteve të duhura, është një frustrim në vete e të mos flas për gjërat tjera që janë duke na rrethuar në këto momente.
Kultplus: A kemi rrëfime unike si popull që mund ti tregojmë botës nëpërmjet filmit, apo vlen si për të gjithë kineastët mënyra e qasjes së rrëfimit?
Lendita Zeqiraj: Është e vërtetë që mënyra e qasjes është ajo që e bën të veçantë një film. Unë nuk jam gjahtare e rrëfimeve unike. Kjo nuk më intereson shumë. Bile, bile gjithmonë largohem dhe frikësohem shumë nga rrëfimet unike. Dua që një rrëfim të zakonshëm të jetës së përditshme, ta shpreh me një qasje kinematografike sa me origjinale. Ndoshta kjo është ajo e veçanta. Kjo e shndërron edhe rrëfimin më banal, në një vepër arti.
Kultplus: Përpos mungesës së kapërcimit të filmave kosovarë në festivale të huaja, kemi pasur edhe hendekun tjetër, mungesën e femrave regjisore. E tashti, pos femra, ju edhe Blerta Zeqiraj, regjisorja e filmit “Kthimi”, jeni edhe motra. Është rastësi, apo në shtëpinë e prindërve tuaj është folur shumë për kulturën ?
Lendita Zeqiraj: Pyetja e parashtruar në këtë mënyrë, më bën me të vërtetë të mendoj se ka diçka të vërtetë në këtë që thoni. Është e vërtetë që liria e të qenit, respekti dhe besimi që prindërit kanë për fëmijën, ndikon shumë në zhvillimin e botës së tij. E them këtë, kur tani, edhe djali im Narti, (Nart Zeqiraj) i cili i ka vetëm 19 vjet, është duke përjetuar suksesin e tij të parë ndërkombëtar me filmin e tij të parë “Zibidi”, i cili është duke u përzgjedhur dhe ftuar dhe në të gjitha kontinentet e botës. Këtë muaj e pati premierën edhe në SHBA, në Flicker, pikërisht në festivalin “ Rhode Island International Film Festival”, i cili është një nga festivalet më prestigjioze të filmit të shkurtër, ku njëherësh, është edhe kualifikues për OSCAR.
Kultplus: Thellë në vete, a jeni duke ëndërruar për çmim ?
Lendita Zeqiraj: Çmimi më i madh më është dhënë me pranimin e filmit në këtë festival. Është vlerësuar me origjinalitet dhe inovacion në kinematografinë botërore nga më shumë se 9000 filma konkurrues nga mbarë bota. Dhe të vlerësohet në rangun më të lartë të filmave botëror, për mua si autore nga Kosova është me të vërtetë një shpërblim, dhe njëherësh një konfirmim i artit dhe punës sime. Dhe po, shpresoj të kthehem në Kosovë edhe me një çmim, sepse tani matematikisht, gjasat për të fituar çmimin janë të mëdha.
Kultplus:Venediku, do të ngelet një festival i paharruar për ju, apo ambiciet e tua shkojnë edhe më larg, pas pjesëmarrjes në këtë festival me filmin “Ballkoni”?

Lendita Zeqiraj: Jam duke shkruar një skenar të filmit të metrazhit të gjatë, ku ambiciet e mia janë ta gjej ndonjë shtëpi filmike të huaj e cila do të jetë e gatshme për bashkëprodhim të filmit. Ndërsa “Ballkoni”, tani e ka rrugën e tij të pavarur në mbarë botën, duke promovuar njeriun tonë kosovar./kultplus