Stefan Cvajg për muzikën dhe Njerëzit

Kush është Stefan Cvajg

Stefan Cvajg u lind në Vjenë në një familje industrialistësh të pasur. Studioi në Austri, Francë dhe Gjermani. Në vitin 1913 u vendos në Salzburg, pas udhëtimeve të shumta. Në 1914 u martua me Friderike von Winternitz, e cila i dërgonte letra si admiruese e tij qysh në vitin 1901, edhe kjo me një të ardhme si shkrimtare. Vepra e parë e Cvajgut, “Silberne saiten”, një përmbledhje me poezi, u botua në vitin 1901... Fillimisht, Cvajg u bë i njohur si poet dhe përkthyes, e më vonë si biograf, tregimtar dhe shkrimtar. Në veprat e tij radhiten biografia për Zhozef Fushenë (1929), burrë shteti francez, vëllimi me tregime Konflikte (1925). Esetë e Cvajgut përfshijnë portrete të Honore de Balzakut, Carls Dikensit, Fjodor Dostojevskijt, Fridrih Holderlinit dhe Hajnrih fon Klajstit. Shume filma janë bazuar në shkrimet e Cvajgut, më i famshmi ndër të cilët është “Letra nga një e panjohur”, me regji te Maks Ofulsit

Ai mbahet mënd si biograf, eseist, tregimtar, si dhe kozmopolitan, dhe mbrojti idenë e një Evrope të Bashkuar nën një qeverisje. Cvajg fitoi famë me biografitë e tij te gjalla dhe zhbiruese për personazhe historike, biografi në të cilat përdori teoritë psiko-analitike. Mes veprave më të njohura te Cvajgut është Baumeister der Welt (1936), një përmbledhje studimesh biografike. Në vitin 1930, arriti të bëhej një nga autoret me të përkthyer në botë. Udhëtimet e tij të gjata e çuan në Indi, Afrikë, Amerikën Veriore dhe Qendrore, si dhe në Rusi. Mes miqve te tij ishin Maksim Gorki, Rainer Maria Rilke, August Roden dhe Arturo Toskanini.

Shkrimtari i madh Stefan Cvajg (Zweig) përmblodhi në jetën e tij të gjallë një nga koleksionet më të mëdha në botë të dorëshkrimeve muzikore të autografuara, duke iu shmangur nazistëve që e ndiqnin hap pas hapi

Nga Stephen Maughan*

Shkrimtari austriak Stefan Zweig është shpallur gjerësisht si një nga shkrimtarët më të talentuar në fillim të shekullit të njëzetë duke botuar një numër biografish të suksesshme, tregimesh dhe romanesh, përfshirë këtu dhe pjesën e tij aq befasuese “Prehur në mëshirë” bashkë me thrillerin psikologjik ‘Letër nga një Grua e Panjohur’ (e cila u shndërrua në një aktivitet klasik të Hollivudit realizuar nga regjisori Max Ophüls më 1948). Librat e Zweig u përkthyen në më shumë se 30 gjuhë. Kritiku letrar Nicholas Lezard i gazetës Guardian e përshkoi në atë kohë si “një nga mjeshtrit e vërtetë të letërsisë dhe se ai e kishte vendin atje pikërisht ku ndodhej edhe Maupassant, Chekhov, James, Poe apo në të vërtetë me këdo që kujdeseni për ta vendosur aty.”

Sot, megjithëse popullariteti i tij është në rënie e sipër dhe janë gjithnjë e më të pakët ata që e lexojnë veprën e tij, duhet të dihet se ai ka pasur një dashuri të thellë për muzikën apo atë që ai edhe kompozitori Richard Strauss arritën dhe e sfiduan një moment Adolf Hitlerin më 1935. Zweig kishte një koleksion të famshëm privat prej gati 4,000 dorëshkrimesh muzikore të autografuara drejtpërdrejtë nga autorët e tyre dhe që tani aktualisht janë pjesë e koleksionit të British Library në Londër.

Zweig e filloi koleksionimin në moshën pesëmbëdhjetë vjeç, kur ai blente çfarëdo dorëshkrimi që mundej të kohës dhe ndërsa kalonin vitet dhe suksesi i tij në letërsi, po aq  rritej edhe mundësia e tij që të zgjidhte dhe të qëmtonte me kujdes nga kompozitorët e shquar që pëlqente më shumë, të tillë si Mozart, Chopin, dhe Schubert. Ai koleksiononte po ashtu dorëshkrime letërsie nga shkrimtarët që admironte ku përfshihen këtu edhe Goethe, Shelley, dhe Fontaine, po aq sa edhe nga autorët e tij bashkëkohorë, të tillë si poeti Rainer Maria Rilke dhe autori Herman Hesse, që ia fali në të gjallë atij të gjitha punët e veta.

Gjithsesi, ndërsa koleksioni i tij në letërsi mbetet i mrekullueshëm, nuk është aspak habi që shkrimtari edhe do të arrinte që t’i koleksiononte ato. Ajo që i ka interesuar më shumë si shkollarëve dhe atyre që kanë interes në muzikën klasike, është koleksioni thellësisht mbresëlënës i dorëshkrimeve, ku ndodheshin punët më të mira të kompozitorëve më të mirë të kohës. Shkrimtari i temave të muzikës klasike Oliver Neighbour (I cili ishte super-mbikqyrës i muzikës së dhomës  të BL¹ nga 1977 deri më 1987) e pranonte veçantinë e koleksionit në Musical Times. Ai shkroi:

“Gjatë katër dekadave të koleksionimit të tij, ai (Zweig) nuk shikonte vetëm për dorëshkrimet që ishin më karakteristike por edhe për punët e veçanta të cilat qëndronin mes arritjeve më të mëdha të autorëve të tyre.” Në veçanti, Mozarti ishte një mrekullitë që e tërhiqte më shumë Zweig dhe në koleksionin e tij përfshihen kompozime të Mozart që nga viti 1784 deri në vdekjen e tij më 1791, madje edhe kontrata e martesës, pesë letra dhe madje edhe njëmbëdhjetë autografë muzikorë, të tilla si Das Veilchen (E vetmja gjë që Mozarti vuri në skenë nga Goethe). Wagner ishte një tjetër favorit i Zweig, dhe biblioteka mban një rrallë materialesh që nga viti 1830 deri më 1840, ku përfshihet König Enzio, Rule Britannia, dhe Die hohe Braut. Gjithashtu në koleksion janë edhe dhjetë pjesë klasike të Beethovenit, duke përfshirë këtu “Shkatërrimet e Athinës” dhe gjashtë punë të Shubertit, ku më kryesorja prej tyre është An die Musik. Të tjerë muzikantë që mund të njihen në këtë koleksion janë Schütz, Bach, Haydn, Chopin, Mahler dhe Debussy.

Por ka edhe një kompozim në British Library që Zweig ka arritur dhe e ka shkruar vetë. Libreti i tij për Die Schweigsame Frau e Strauss-it (Gruaja e heshtur) pati premierën në Drezden më Qershor të vitit 1935, dy vjet pasi nazistët kishin ardhur në fuqi. Shfaqja është lejuar pavarësisht faktit që Zweig ishte një hebre dhe një pacifist i deklaruar. As Zweig dhe as Hitleri (I dashuruar pas muzikës) nuk e ndoqën pjesën në sallë dhe opera është ndaluar menjëherë pas plot katër performancash. Shpejt pas kësaj, Zweig u arratis drejt Anglisë  dhe pozicioni i rehatshëm i Strauss, si president i dhomës së muzikës së Reich u shkatërrua krejtësisht.

Rrethanat pas bashkëpunimit në mes të Zweig dhe Strauss ishin të mrekullueshme, çifti i tyre patjetër duhet të kenë qenë miq shumë të mirë  dhe shokë të vërtetë dhe do të qëndronin të pandashëm dhe nëse nuk do flitej për këtë periudhë kaq të vështirë për historinë e Gjermanisë ata do mund të ndanin edhe shumë gjëra të tjera. Zweig e kishte admiruar gjatë në distancë Strauss dhe vetë Strauss kishte qenë munduar shumë për një shkrimtar për veprat e tij, kohë që nga vdekja e mikut të tij të mirë Hugo Von Hofmannsthal më 1929. Zweig dhe Strauss fillimisht u takuan me njëri-tjetrin në performancën teatrore të Ben Jonson (“Gruaja e heshtur”) më 1931 dhe ranë fill dakord mes tyre që të bashkëpunonin për një adaptim të pjesës në opera. Në këtë kohë, Zweig i dërgoi tekstet e tij drejt Strauss në Janar të vitit 1933, kohë që përkonte me dy javë pasi Hitleri tashmë kishte ardhur në fuqi.

Strauss e mbaroi pjesën e tij më tetor të vitit 1934, por nga ajo kohë veprimet e tij ishte gjithmonë e më shumë alarmante te Zweig, librat e të cilit po dënoheshin  dhe digjeshin nga nazistët.  Zweig u frikësua shumë kur vetë Strauss refuzoi të pranojë artistët hebrenj në teatër. Ai ishte konfuz kur Strauss shtoi dhe emrin e tij te një letër që e etiketonte shkrimtarin Thomas Mann “jo-nacionalist.”  Strauss, në atë kohë, sapo kishte pranuar sugjerimin e Dr. Goebbels, që të bëhej presidenti i Dhomës së Muzikës së Rajhut apo si do t’i shkruante: “Hiqi të gjitha shqetësimet e racës dhe dyshimet politike të cilat janë të pakuptueshme për mua dhe që në mënyrë të panevojshme e ulin poshtë mendjen tuaj artistike” dhe kjo është edhe e fundit gjë për Zweig në lidhje me të. Ai i dërgoi Strauss një letër me mllef në të cilën pretendonte se nuk do të punonte më me të dhe që veprimet e Strauss kishin mbështetjen me reputacionin e tij ndërkombëtar.

Në përgjigjen e tij, Strauss, i sugjeroi se duhej të punonin së bashku por në mënyrë sekrete në më shumë shfaqje dhe mbrojti pozicionin e tij në presidencën e Dhomës së Muzikës duke pretenduar se “do ta kishte pranuar këtë zyrë të nderuar kaq ndjellëse madje nën çdo qeveri që do kish ardhur në fuqi”. Pak ditë më vonë, kur ishte premiera “Die Schweigsame Frau”, Zweig refuzoi ta ndiqte dhe po ashtu edhe Hitleri nuk shkoi në shfaqje. Hitlerit iu dërguan kopje të epistolarit të Strauss/Zweig nga ana e Gestapo. Shfaqja u anulua dhe Strauss u detyrua të lerë zyrën e tij.  Ai e kaloi të gjithë pjesën tjetër të pushtimit nazist duke mbrojtur të afërmit e nuses së djalit të tij që ishte herreje, por gjithsesi pjesa më e madhe e të cilëve u vra në kampet e përqendrimit.

Më 1936, Zweig lëvizi drejt asaj që në atë kohë e etiketonte si“atmosfera civile, e sjellshme, e pangucur, pa urrejtje” e Londrës dhe filloi punën mbi biografinë e Mbretëreshës Mari të Skocisë. Ai, po ashtu, shkroi se çfarë provoi të ishte libri i tij më i suksesshëm, “Prehur nga Mëshira”, një roman goditës dhe i fuqishëm për sa i përket fajit dhe përgjërimit, i cili është frymëzuar shumë nga dy gjëra: fillimisht prej divorcit nga gruaja e parë e tij dhe tashmë dhe takimi i tij javor me të moshuarin Sigmund Freud (që ishte po ashtu në Londër). Zweig u martua me sekretaren e tij, Charlotte Altmann, më 1938, dhe ata morën shpejt edhe qytetarinë britanike. Pas Luftës së Dytë Botërore që shpërtheu një vit më vonë, ata u drejtuan për në New York. Ishte tamam atje vendi ku ai mbaroi biografinë e tij, “Bota e të Djeshmes”, një shikim i thellë nostalgjik për jetën e tij.

Më 1940 viza e përkohshme e Zweig në SHBA mbaroi dhe ai iku që të vendosej në Brazil, ku menjëherë pati një mikpritje të madhe, kohë kur shkroi librin “Brazil, vendi i të ardhmes”, në të cilën ai ekzaminoi historinë dhe kulturën e vendit. Zweig, sërish dhe sërish, u mundua të bindte veten se Brazili do t’i ofronte atij një fillim të ri, që ishte ende tema e vërtetë e librit në atë që kish humbur Zweig. Dhe, pas rënies së Singaporit, tek nazistët më 1942, Zëeig u bë edhe më i deziluzionuar me gjendjen e botës. Pasuria dhe fama e tij s’ishin të mjafta për një njeri që i kish vendosur të gjitha shpresat e tij në një humanizëm të ri plot paqe të botës. Në shkurt të vitit 1942, Zweig mori përveç jetës së tij dhe të shoqes pasi kreu një vetëvrasje dyfishe sëbashku me të. Shënimi që la shpalli se: “Evropa mbaroi, bota jonë u shkatërrua”.

Zweig na ka lënë neve një koleksion mbresëlënës, si të dorëshkrimeve në letërsi ashtu edhe në muzikë po ashtu edhe disa romane të mrekullueshme, tregime të shkurtra dhe biografi-të gjitha të krijuara në pjesën më të zhurmshme të historisë. Por trashëgimia e tij mbetet në koleksionet e BL dhe në një vend tjetër në Universitetin e Shtetit të New York-ut Fredonia, dhe në botues të pavarur që e kanë mbajtur atë në botim.

1-British Library

* Stephen Maughan është një gazetar freelance dhe një koleksionist librash nga Sussex nga Anglia. Ai ka shkruar një numër artikujsh për “Brezin e Humbur” dhe së fundi mbaroi dhe tezën e tij të universitetit mbi jetën e Jack Kerouac.

Përktheu nga origjinali Ben Andoni