Lirikat e kandme të Hilë Mosit

Hil Mosi (1885-1933), senator i Senatit të Dhomës së Këshillit Kombëtar të Shqipërisë nga 27 mars 1920 deri më 20 dhjetor 1920. [1], shkrimtar dhe aktivist shqiptarë nga Shqipëria.

Hil Mosi ishte poet luftëtar e publicist, patriot dhe demokrat, figurë politike e njohur e periudhës para e pas Pavarësisë. Mësimet e para i bëri në shkollën fillore italiane dhe më pas në Kolegjin Saverian në vendlindjen e tij Shkodër. Studimet e larta i ndoqi për mësuesi në Klagenfurt, Austri (1904-1908). Hilë Mosi ishte pjesëmarrës i Kongresit të Manastirit dhe anëtar veprimtar i Komitetit të Kryengritjes së Malësisë së Veriut (1909-1912), ku luftoi edhe me armë në dorë. Ai ngriti shoqëri patriotike e klube, drejtoi disa organe, si "Shqipëtari" (Stamboll, 1909-1910), "Shqypnia e re" (Shkodër, 1913-1914), "Agimi" (Shkodër, 1919) etj., duke u dalluar me veprimtarinë propagandistike në të mirë të cështjes kombëtare e përparimit të vendit. Hilë Mosi ishte anëtar i Komisionit Letrar Shqip ne 1916, perfaqësoi vendlindjen e tij, Shkodrën, në Parlamentin Shqiptar nga viti 1920 ne 1924, dhe shërbeu gjithashtu si anëtar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve duke filluar nga nëntori, 1920. Gjatë qeverisë së Fan S. Nolit, 1924, ai ishte Prefekt i Korcës dhe Gjirokastrës. Në 1927, Mosi u kthye ne Shqipëri pas amnistisë së dhënë nga Ahmet Zogu (1895-1961) dhe u bë Ministër i Punëve Publike. Në vitin 1930 bëhet Ministër i Arsimit, post të cilin e mbajti deri në vdekje, më 1933. Gjatë kohës kur drejtonte dikasterin e arsimit, Hila u përpoq për laicizmin e shkollës, duke vijuar kështu luftën per konsolidimin e nje shteti modern. Shkrimet dhe vjershat e tij të para u bënë të njohura qe më 1910 me pseudonimin Zog Sokoli, Liriasi etj. Ka botuar disa përmbledhje me poezi ndër të cilat "Zani i atdheut" (1913) dhe "Lotët e dashtunisë" (1915) jane veprat kryesore.

Në lirikat e tij Hilë Mosi i këndoi mallit për atdhe dhe luftës së armatosur të shqiptarëve për çlirim. Në krijimet në të cilat grishi për bashkim dhe luftë të vendosur kundër të huajit, zëri i poetit kumboi plot patos ("Jashtë!", "Kënga e shoqërisë Vëllazëria", "Mashkullori" etj. Një pjesë e tyre u vunë në muzikë duke u kthyen në himne e marshe luftarake. Lirika e dashurisë e Hilë Mosit përbëhet nga këngë dhe balada romantike, ku, përbri gëzimit, lumturisë dhe optimizmit, vërehet edhe përmallimi, dhembja e dëshpërimi. Mjaft prej këtyre lirikave hynë në repertorin e këngëve popullore, sidomos atyre shkodrane. Hilë Mosi njihet edhe si përshtatës i disa veprave dramatike, si "Cubat" e Shilerit, "Shërbëtori i dy zotnive", "Dy shërbëtorët" të K. Goldonit, "Filja" e Kernerit; si dhe përshtati këngë për fëmijë nga kompozitorë klasikë.

Malli im

Erë e malit fryn ngadalëPërmbi fushë plot me bar,

Mue malli porsi valë

Ma mbush zemrën plot me zjarm.

Erë e malit fryn e qetë

Si në lindje e perëndim;

Breg, lëndinë shohin jetë,

Zogjtë çmallen me këndim.

Më ha malli për natyrë,

Lisa, plepa në largim,

Malli i nanës si pasqyrë,

Ma zgjat jetën, m'ep gjallnim.

Kanga e të vorfnit

Prind nuk kam,

I vorfën jam

E rroben kam të vjetër,

Me buk' e krypë,

Që rri tue lypë,

Kaloj prej ditës m'nji tjetër.

Nuk kam shtëpi,

As se ku rri:

Ndër rruga un' kam mbetun!

Pothuej gjith' herë,

Se nën nji derë

Un' natën shkoj me fjetun.

Gjith' bota lot

E kush s'ma thot'

Nji fjalë që me m'gushlluemun.

Njerzi pse m'qeshë,

Pa buk' e veshë,

Që kurr nuk jam i gzuemun?!

Mall

Vend i dashtun , ku un'leva,

Sa sa her' me mall t'kujtoj!

Kurr si sot dashtni nuk ndjeva,

Shum' Shypni, un' ty t'dishroj!

Shpesh kujtimet m'shkojn' te shpia,

Ku me mall e shkush fmininë,

Zemrën krejt ma grin dashtnia

E prej mallit mrend po zin.

Ah, at' votër kur kujtova,

Ku qark saj un' jam rrethu...

Dy tri pika lot i lshova,

Ktu n'kët vend ku jam mërgu.

Kur ma thell' jam shty n'mendime

E mjerimin kam kujtu...

Ikne, ikne ç'pata gzime,

Zemra faret m'u coptu!

Sheges se kopshtit

Pak vjet, o shegë, qi t’mbolla

E ti je rritë e shkue!...

Em bir me duerët e njoma

M’ndihmoj pleh n’rrâjë tue lshue...

E m’thote: «O atë, kur t’rritet,

As kjo do t’ jét për mue?»

«Po bir—un j’u pergjegja—

për ty jam tue e vu!»

T’shiqoj, o shegë, e ngrihem,

Kah t’shof me fryte plot!

E kah mâ teper rritesh,

Mâ e madhe ti ç’do mot,

Mâ shum për mbrenda digjem

E syt më mbushen m’lot!

Ti helmin t’m’a kuptojshe,

Moj shega e njomë e e ré...

Ti ndofta s’do t’m’shiqojshe

Kaq gaz edhe haré,

Por ftyren do t’a mvrojshe,

Do t’m’kqyrshe shum mâ zbét,

Se aj, qi ty t’plehnojti,

Qi ty aq fort t’gjallnojti,

Moj shegë, sot kalbet m’dhét!