Wunderlich, princi pa kurorë i Operës gjermane

Ishte 36 vjeç kur vdiq papritur nga një aksident krejtësisht i kotë. Muzika gjermane nga goja hyjnore e Wunderlich, do të mbetet e pashlyer në kujtesën e admiruesve të operës. Mbahet si një nga interpretuesit më të mirë të Mozartit të gjithë kohërave, pavarësisht se nuk mundi të nxirrte të gjithë regjistrin e tij dhe të këndonte shumë në skenë.

Nga Robert J.Farr*

Wunderlich e bëri debutimin e tij në skenë në rolin e Taminos, në një prodhim studentor të vitit 1954 dhe për koincidencë ky mbeti dhe roli i tij i fundit në karrierën e stërshkurtër. Shfaqja e fundit, ku këndoi sërish rolin e Taminos, ishte me Operën e Shtutgartit në Festivalin e Edinburgut…Ishte gushti i vitit 1966. Pas shfaqjes, u kthye në vendin e tij të lindjes në Gjermani për të pushuar në vilën e gjuetisë së kolegut të tij, basit të madh Gottlob Frick. Këto ishin orët e tij të fundit. Ndërsa ka shkuar që t’i përgjigjet ziles së një telefoni, rrëshqet dhe rrokulliset pamenduar befas poshtë shkallëve. Është dërguar menjëherë në spital, por pa vetëdije. Për fat të keq, ajo, nuk do t’i kthehej më kurrë. Kështu, kaq “thjesht” mbaroi karriera e tenorit më të madh lirik gjerman të viteve të pasluftës së Dytë Botërore. Duheshin vetëm dy javë, që ai të plotësonte vitin e tij të 36-të. Në këtë stad të karrierës së tij, kishte filluar që të shtrihej dhe më tej në rolet lirike italiane dhe në kohën që do humbte fatalisht jetën, përgatitej për rolin e Rodolfos. Ajo për të cilën të vjen keq sot është fakti se ndërsa Karuzo dhe Bjorling vdiqën para kohe, por në moshën 49 vjeçare dhe ne kemi regjistrime të plota të repertorit të tyre me të gjithë pjekurinë e tyre të plotë vokale; ne nuk do të dimë më kurrë… se ku do të mund të shkonte zhvillimi i vokalit të Wunderlich. A do të mundej ai që t’i jepte një frymëmarrje të veçantë repertorit gjerman: Natyrisht një Walther; ndoshta tek Lohengrini; apo Parsifali; do të ishte një zëvendësues i suksesshëm i Siegried Jeruzalem; apo më të shquarin Tamino… apo në regjistrimet…Sot të gjithë besojnë se ai do t’u tregonte diçka ndryshe.

Pavarësisht këtyre, Ne, sot, jemi me shumë fat që Wunderlich na ka lënë një trashëgimi aq të pasur me regjistrime. Regjistroi në të gjallë pafundësisht për Eletorola, degën autonome gjermane të EMI, DG dhe për shumë stacione radioje, që më vonë do të ishin  burime të mira për CD-të dhe pllakat e gramafonit (shitur më parë). Ashtu si po bëhej zakon në dekadën e fundit nga 1950 deri më 1930 shumë nga rolet e tij operistike të regjistruara ishin më shumë në gjuhën kombëtare të Wunderlich, sesa në gjuhët origjinale, ku ato ishin të kompozuara. Nga punët e tij jo-gjermanike në daljen në treg kemi vetëm “Largo” e Hendelit, që është e kënduar si pjesë më vete.

Pse për Wunderlich

Unë (Autori- shënim i përkthyesit) e di mirë se për shumë puritanë, të kënduarit vetëm në gjermanisht do të ligjëronte pas një kthim të dukshëm. Megjithëkëtë, Unë kam rekomanduar dhe mbrojtur me forcë vazhdimësinë e kësaj rruge sepse virtuoziteti dhe bukuria e tonit, eleganca e frazës dhe karakteristikat vokale të Wunderlich e tejkalonin këtë disavantazh dhe ky çift disqesh (që po nxjerrim së fundi) meriton një vend në koleksionin e kujtdo dashamiri të këngëtarit të mrekullueshëm. Problemi i gjuhës ka qenë përfolur dhe më parë dhe është parë me kujdes në të dy çështjet, sidomos tek Don Otavio për “Il mio tesoso” dhe “Dalla sua pace” (përdorur në origjinalin italisht) nga Don Giovani. Por përsëris: përpunimi i lëmuar dhe bukuria e timbrit të pllakës (gramafonit) sikur ‘e godet’ dëgjimin, kur e dëgjon në italisht! Kuptohet se nuk do ishte njësoj po të dëgjohej live, por është çelësi për të ndjerë anën artistike të këtij artisti të mrekullueshëm, në mënyrë që dikush mund ta mbajë pranë vetes ndjeshmërinë, për atë që duket se ndjen në perceptimin me veshë të timbrit të tij. Pothuajse e njëjta mund që të thuhet për teknikat e tilla edhe në frëngjisht edhe në italisht, që ne i kemi mbledhur me Cd-në e dytë. Në kohën e tij, Wunderlich mundi të adoptojë një tingull hundor të lehtë, që duket sidomos tek toni i përdorur me ”Mezza voce-n” e ëmbël, që e bëjnë frazën e fundit “Manon” shumë të pëlqyeshme në të gjithë ndjeshmërinë e tij. Një anë e ngjashme artistike do të dëgjohej edhe në diminundo, e cila mbaron me “Quanto e bella”...

Duhet thënë se regjistrimet e këtyre disqeve janë bërë në mes të viteve 1960 deri në 1964, kohë kur Wunderlich pothuajse ishte i afirmuar. Reputacioni i tij i hershëm tek Mozarti është përcjellë shumë mirë më vonë edhe nga Rerrado i tij, Belmonte apo Tamino tek “Die Bildnis” dhe me aq besnikëri deri edhe në arien e Don Giovanit, që i referohet të njëjtës gjë. Zëri i tij ka pasur një produksion të vetëm përgjatë kësaj rrjedhe, që i ngjan disi tehut të metaltë të një tonaliteti të argjendë, element që e bënte të aftë këngëtarin veçanërisht që të jepte nuancat dhe karakteristikat e vërteta të këngës së tij. Electorola e njihte tashmë si askush këtë aftësi dhe ekstraktet ndryshe të Fenton-it të tij. E kishte treguar në regjistrimet live nga opera e Shekspirit, e cila është drejtuar në mënyrë të shkëlqyer nga Heger dhe nga Jenick apo edhe në pjesën e Smetanës “Bartered Bride”, që mund të shërbejë këtu si shembull. Për hir të së vërtetës, sqarojmë se Wunderlich nuk ishte ndonjë aktor i madh në skenë por nga këto shembuj,  duke i shtuar këtu edhe ato më të hershmet me pjesët nga repertori italian dhe frëng, tregon se ai arriti të përçonte si karakterin por edhe kuptimin e vërtetë të fjalëve në muzikë. Ishte gati afër perfeksionit dhe me kuptimin vokal të tij, që po plotësohej për ditë e më shumë. E gjitha kjo që treguam tregon një aftësi, që nuk e ka pasur çdo lloj artisti operistik. Në këto disqe ka shumë ekstrakte nga opereta, ku kuptohet se ai është pjesa kryesore e këtyre regjistrimeve…E vetmja gjë që mbetet për të ardhur keq është se …ai nuk mundi që të këndonte gjatë në skenë. Shembull është Lehar-i i tij  dhe veçanërisht “Wolgalied”, që ju mund të mendoni menjëherë për Tauber-in dhe që nuk mund të ketë ndonjë kompliment më të lartë në këtë repertor të CD-ve. Në mënyrë të dukshme, nga pikëpamja e vokalit, ai hoqi metalin nga zëri tij dhe kapërceu me të gjithë tonin e ëmbël një të vërtetë, e cila mund të arrihej deri atëhere vetëm artistikisht.

Duke përfunduar, Wunderlich, nuk ka qenë ndonjë këngëtar i madh lider, por ai ka kontribuar në realizimet e mrekullueshme të këngëve të tenorit të Klemperere për EMI tek “Das Lied von der Erde”. Ai, ndoshta përbën edhe hapësirën në kujtesë të atyre që mund të gjendeshin atje. Sot, kur e dëgjojmë, ka shumë dhe shumë diferenca akustike në mes të disave prej regjistrimeve të tij të vitit 1960, kur zëri duket se është pak më me avancë dhe shkon më qartë në lidhje me akustikën e anës së thatë apo edhe me regjistrimet e mëvonshme, ku duhet thënë se ka shumë më tepër rezonancë dhe zëri duket sikur mbetet ende më pas. Diferenca është e dukshme, por që nuk pakësohet për…atë që shikoj me kënaqësinë time tek talenti i tij. Ajo që përsëris me admirim për Wunderlich është se notat veçmas në anglisht, gjermanisht dhe frëngjisht mbeten të rralla dhe ishin në mënyrë të dukshme të nxjerra në të bardhë dhe...
 *muzikolog

Përktheu nga anglishtja Ben Andoni