Diogjeni, një jetë në kërkim të njeriut

DIOGJENI    

DIOGJENI (Διογένης ὁ Σινωπεύς Diogenes ho Sinopeus) Sinopas, filozof grek (nga rreth 400 deri 323 p.e.r.). Një nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të të ashtuquajturës shkollës kinike. Kërkoi kthimin në gjendjen natyrore dhe hodhi poshtë çdo kulturë dhe mohoi çfarëdo nevoje. Jetoi si endacak, fjeti në vozgë dhe refuzoi të gjitha normat kulturore dhe shoqërore si savurrë që na pengojnë të bëhemi indiferentë ndaj pasurisë, famës, nderit, familjes, politikës, religjionit dhe çdo gjëje tjetër të panatyrshme. Mësimin kinik mbi reduktimin e nevojave në minimum e zbatoi në jetë në mënyrë konsekuente për çka flasin mbi të edhe shumë anekdota, shpesh edhe të pavërtetuara. (Kur Aleksandri i Madh i premtoi se do t'ia plotësojë çdo dëshirë dhe e pyeti ç'dëshironte, ai iu përgjegj që t'i largohet nga dielli, sepse po e pengon me rastin e rrezitjes).

Fragmentet e veprave të tij janë burime të rëndësishme për studimin e filozofisë kinike. Përveç me filozofi dhe retorikë u mor edhe me politikë si dhe me çështje estetike. Sipas Diogjenit skulptori dhe piktori për nga koha mund të paraqesin vetëm një moment të sendit dhe në këtë çast të vetmin mund të sintetizojnë dhe të shprehin tërë esencën e tij. Përkundra kësaj, poeti mund të paraqesë tërë zhvillimin, të ndodhurit, lëvizjen, ndryshimin edhe të ndijimit edhe të aktit natyror. Mbi këtë ndryshim më vonë diskutuan shumë Du Bos, Shaftsbëri dhe sidomos Lesingu.

Kapërcyell ndër shekuj:

Kërkoj NJERIUN

Filozofi i madh grek Diogjeni, kurdoherë kur e lexojmë pjesë- pjesë, apo shfletojmë fletët e librit të tij me ngadalë, vërejmë se filozofia e tij njerëzore është ndër më aktualet, ndër më të bukurat, ndër më njerëzoret, ndër më të diskutuarat, ndër më madhështoret, një ndër filozofitë me mesazh kaq të paqtë, sikur ky njeri gjeni të jetonte sot në kohët moderne, dhe jo disa mijëravjeçarë më parë, kur bota nuk e njihte kompjuterin, televizorin, internetin. Si e kanë përcjellë Diogjenin dhe filozofinë e tij në kohët moderrne, historianët, studiuesit, kritikët, akademikët e filozofisë?! Me shprehjen kaq njerëzore dhe mbi njerëzore, kaq të thjeshtë, por po kaq të ndërlikuar, kaq të shkurtër, por me mendim të pakonceptueshëm, dy fjalë, baraz me vepra të tëra, me dy fjalë të urta por shumë poetike, që kanë brenda gjithçka që na duhet. Pra shprehja e tij brilante është dhe sot magjia njerëzore e fjalës; Kërkoj NJERIUN! Me mjekrrën e bardhë si dëbora, me veshjen e thjeshtë, me gjuhën e bukur të popullit, me zërin e ëmbël si këngëtarë, me kokën lartë dhe gjithmonë qëmtues Diogjeni në mes të ditës me diell, plot dritë, ku gjithçka duket saktë, me një fener në dorë gjezdiste nëpër rrugët e Greqisë të kërkontë NJERIUN. Lind pyetja, kë njeri? E pra, atë, NJERIUN e urtë dhe punëtor, atë që punon shumë dhe flet pak (vepra flet më shumë se fjala), atë që bën veprën dhe rri në fund të turmës, atë që nuk rreh gjoksin edhe kur ka bërë shumë, atë që nuk dinë të ofendojë dhe vrasë, atë që kërkon të vërtetën në botën e trazuar nga luftrat dhe etja për para…Diogjeni me fenerin e tij kërkonte njeriun e ndershëm. Mos vallë feneri i tij kishte më shumë ndriçim se vetë ndrçicimi diellor në mesin e ditës të Greqisë plot dritë?! A e gjeti Diogjeni “KËRKOJ NJERIUN”, njeriun e ndershëm…?!

Qeverisja e një shteti dhe analogjia me fenerin e Diogjenit

Lugji i XIV-të

Historitë e qeverisjeve ndër shekuj janë nga më të pabesueshmet, nga më të padëgjuarat, nga më të shumdiskutuarat. Qeverisja e një shteti, kurrë nuk i ka ngjarë qeverisjes së një shteti tjetër fqinjë, të një shteti në rajon, kontinent apo ndërkontinental.

Por…Historia e Francës, përmban çudirat e veta dhe këto, më shumë se me çdo gjë tjetër lidhen me konceptet mbi shtetin. Kur në Francë mori frenat e shtetit, qysh në moshën më të re, Luigji i 14-të, njeriu që u quajt “Monarku i Madh”, pas pak kohe, dolën në dritë dhe ambiciet e tij jo vetëm për pushtet të pakufizuar, por edhe për shtimin marramendës të pasurisë.. Shpenzimet e kryera për vete (dinastinë e rritur pa kufi) dhe për miqtë, simpatizantët e mbretërorët si dhe për çdo tjetër që rrinte pranë tij (lajkatarët, servilët, dallkaukët, sahanlëpirësitetj.) arritën nivelet më të larata dhe kazma po i vihej ekonomisë së vendit dhe nivelit të jetesës së popullit, i cili kishte arritur varfërinë e tejskajshme. Mbreti thoshte: “Sa të jem në pushtet do të bëj si të dua, do të shpenzoj pa kufi, nga të ardhurat prej popullit se fondet i disponoj vetëm unë, “Mbreti Diell”. Ministrat e tij,

të pangopur, me në krye kryetarin e tyre, u pasuruan e mbushën vendin me vila e çifliqe për llogari të tyre. Në krye qëndronte "sovrani mendjemadh e arrogant që bënte si i donte qejfi ". Një ditë të bukur gushti, sovrani absolut (si shumë sovranë që mund të mos jenë mbretër), thirri ministrant, me në krye atë që i drejtonte, Mazarinin, dhe u tha: "Zotërinj tani e tutje do të bëni siç them unë, sepse unë do të jem kryeministri im. Të gjithë do të rrini sus, sa pa urdhërin e mendimin tim nuk do të lëvizë qimja, se pastaj… e dini vetë". Më tutje vazhdoi: "Aristidhi i Greqisë së lashtë, u kritikua në Ogora" (mbledhjen e popullit) se po ndryshonte rrugën në pushtetin e tij, duke u dhënë privilegje njerëzve të vet e duke i përkrahur të pasuroheshin. Pasi i dëgjoi (si edhe unë juve), u tha tyre të Ogorasë: "Mos e patsha atë fat, që të mos ndihmoja e pasuroja njerëzit e mi, miqtë,shokët e ata që më bëjnë lajka". Ndërsa në Angli, mbretit i pritej koka, sepse po merrte nëpër këmbë ligjet e vendit, "Mbreti Diell" , i Francës, deklaronte botërisht se…"Tani e tutje asgjë nuk do të bëhej pa lejen time sepse unë jam monark i pakufizuar ". Nuk linte qiri e kandile pa ndezur nëpër të gjitha kishat e Parisit, saqë administratorët e kishave kishin gjetur belanë. Kryqin e bënte nga lulja e ballit, gjer poshtë kërthizës, duke përshpëritur: "Zot, ti në qiell, unë në tokë!". Për gjenialitetet e Luigjit të 14-të, kanë shkruar shumë biografë e historianë. Ndër të tjerët një thotë.: "kur e pa veten atje lart, në majën më të lartë të pushtetit, njerëzit i shikonte si miza dhe nuk pyeste, gënjente natë e ditë, premtonte e betohej për Zotin, duke i bekuar "mizat" në emër të tij gjë që e bënte qesharak e jargëvartës". Dhe më në fund, tha marrëzinë më të madhe: "shteti jam unë!" E pyetën për ligjet e Francës, se çfarë janë ato e ku hyjnë dhe Luigji i 14-të, serbes-serbes tha (nga maja e pallatit): "Ligjet bëhen sipas qejfit të atij që qeverisë. Ato nuk vijnë nga qielli, bëhen këtu, sipas "dëshirës së popullit", shkurt "Edhe ligji jam unë", se ligjet janë derivate të mendjes së njeriut e asgjë tjetër, se ato ndërtohen sipas kërkesës së atyre që administrojnë shtetin dhe jo sipas ndonjë shkence ekzakte, prandaj heshtni e dëgjoni ato që thotë sovrani juaj!".

Njeriu që kërkonte Diogjeni jam unë ...

JETËSHKRIMET - KURESHTI NGA JETA E DIOGJENIT

* E pyetën Diogjenin se cila ishte koha më e mirë për të ngrënë.

- Në qoftë se je i varfër, ha kur të mundesh, - u përgjigj ai, - kurse po të jesh i pasur ha kur të duash.

* Diogjeni pa një të ri që u skuq nga turpi.

- Mos ki frikë djalë, - i tha, - kjo është ngjyra e virtytit.

* Diogjenin e qortuan sepse duke qenë i paditur ngatërrohej me filozofi.

- Ngatërrohem pikërisht sepse dua të mësoj, - u përgjigj Diogjeni.

* Diogjenin e kapën piratët dhe si të gjithë skllevërit e tjerë e nxorën në treg për ta shitur.

- Çfarë di të bësh? - e pyetën.

Të komandoj njerëzit, - u përgjigj filozofi. Pastaj iu drejtua atij që i binte trumpetës, duke e urdhëruar se në vend të formulës së zakonshme. "Kush do të blejë një skllav? - të thoshte me zë të lartë:

- Kush do të blejë pronarin e tij?"

* Diogjeni admironte shumë një harpist me duar tepër të shkathta, por e urrente shumë për karakterin e tij të dobët. Kur e pyetën se pse ushqente gjithë atë admirim u përgjigj:

- Sepse, duke pasur në duar gjithë atë shkathtësi për të vepruar, është bërë harpist në vend të bëhej vjedhës.

* Dikush e pyeti Diogjenin nëse kishte shumë njerëz në Lojërat Olimpike. - Kishte shumë shikues dhe pak njerëz - u përgjigj filozofi.

* E pyetën Diogjenin:

-Më thoni si mund të hakmerrem me armiqtë e mi?

-Duke u bërë njeri më i virtytshëm se ata, - u përgjigj filozofi.

* I thanë Diogjenit një ditë:

- Lum Kalisteni që jeton në oborrin e Aleksandrit dhe merr pjesë në bankete madhështore.

- Përkundrazi, - u përgjigj Diogjeni, - duhet vuajtur fati i Kalistenit, që duhet të hajë, vetëm kur ka dëshirë Aleksandri.

* E gjetën njëherë Diogjenin me duar të shtrira përpara një statuje, sikur i kërkonte lëmoshë. E pyetën përse e bënte atë veprim.

- I kërkoj lëmoshë një objekti që nuk mund të më flasë, kështu do të mësohem të mos fyhem kur të më refuzojnë ata që flasin.

* E pyetën Diogjenin se si duhej sjellë ndaj të fuqishmëve.

- Duke qëndruar si ndaj zjarrit, - u përgjigj Diogjeni, - jo shumë larg dhe jo shumë afër.