Milan Kundera, Pesha e papërballueshme e historisë

Romanet e gjalla të Milan Kunderës analizuan ndarjen tragjike të Europës qëndrore nga pjesa tjetër e kontinentit. Vepra si “Lehtësia e Papërballueshme e Qënies” foli pr jetët e turbulluara apo rrënuara nga totalitarizmi. Historia e Miroslav Dvoracek, një spiun cek për perëndimin, mund të përshtatet mirë për një roman të Kunderës. I kapur nga policia sekrete në vitin 1950 ndërsa gjendej në një mision sekret në Pragë, ai u torturua dhe vuajti 14 vjet në një kamp internimi. Qe me fat që nuk u ekzekutua. Ai kaloi gati gjashtë dekada duke besuar se një mikeshë e fëmijërisë së tij, Iva Militka e tradhëtoi; ai e kishte takuar atë në mënyrë të pamenduar gjatë një udhëtimi klandestin. Në rë njëjtën kohë, ajo akuzonte veten se kishte folur tepër hapur mbi vizitorin e saj me miqtë e saj studente. Tashmë, një dokument i policisë, i gjetur nga Adam Hradilek, një historian në Institutin e Studimeve mbi Regjimet Totalitare në Pragë, tregon se qe një nga këto miq, i riu z.Kundera që kishte spiunuar.

Z.Kundera, i cili është tërhequr nga jeta publike prej dekadash, këmbëngul se nuk është përzjerë në këtë cështje dhe se është i habitur nga dokumenti. Dokumentet e kohës së komunizmit janë tërësisht të pabesueshme për nga lloji. Por një deklaratë nga arkivat Ceke, thotë se ai dokument nuk është i falsifikuar; ngjarja (nëse ka ndodhur) mund të shpjegojë se si z.Kundera, në atë kohë në telashe me autoritetet, u lejua të qëndrojë në universitet edhe pse ai qe përjashtuar nga Partia Komuniste.

 E vërtetë apo jo, ngjarja i bën jehonë temës së fajit, tradhëtisë dhe interesit vetjak që gjendet me bollëk në punën e vetë Kunderës si “Lehtësia e Papërballueshme”. Te “Pronari i Celësave”, një pjesë teatrale e publikuar më 1962, heroi vret një dëshmitar i cili e sheh atë duke strehuar një ish-dashnore nga Gestapo.

Ashtu si z.Kundera ka shkruajtur me aq elokuencë, “beteja e njeriut kundrejt pushtetit është një betejë mes kujtesës dhe harresës.” Nën totalitarizëm, përralla të të vërtetë të mira e të këqija, shpesh tregonin të vërtetën. Disa heronj të Pranverës së Pragës të vitit 1968 kanë qenë mbështetës enthuziastë të spastrimeve masive të regjimit Stalinist pas pucit komunist të vitit 1948.

Z.Hradilek e mori me mend se kishte gjasa që z.Kundera ndoshta veproi në interes të vet personal, jo për keqdashje apo për bindje. Miliona njerëz u përballën me zgjidhje të tilla në ato kohë. Disa e mbajtën këtë përgjegjësi, shumica jo. Episode të panumërueshme si ky soollaten në të gjithë Europën Lindore si një mjegull e padukshme helmuese.