Pjetër Arbnori, dhimbja e pamatur

In Memoriam

Pjetër Arbnori lindi më 18 janar 1935 në Durrës, dhe vdiq më 8 korrik 2006 Napoli, Itali, ishte një shkrimtar dhe politikan shqiptar.

Në vitin 1958 filloi Pjetër Arbnori të punojë si mësues, por në vitin 1954 u lirua nga puna për shkaqe politike. Më pas punoi për disa vjet si punonjës në fusha. Më vonë iu lejua të studioi me korrespondencë Fakultetin Filologjik në Universitetin e Tiranës, të cilin e kreu në vitin 1960. Po në vitin 1960 Pjetër Abnori i ra në sy Sigurimit. Në vitin 1961 u dënua me vdekje, për përpjekjen e themelimit të një grupi Socialdemokrat. Dënimi u shndërrua më vonë në burgim të gjatë. Arbnori i kaloi 28 vjet në burgun e Burrelit. Aty në kushtet më të vështira shkroi një pjesë të madhe të veprës letrare të tij.

Në gusht të vitit 1989 u lirua nga burgu. Në janar të 1990 mori pjesë në Shkodër në demonstratat kundër pushtetit komunist. Po në të njëjtin vit ishte bashkë-themelues i Partisë Demokratike. Prej vitit 1991 deri më 2001 i takonte parlamentit shqiptar, të cilin edhe udhëhoqi prej vitit 1992 deri më vitin 1997.

Pjetër Arbnori vdiq nga vuajtjet e zemrës, për shkak të cilave kishte shkuar në kurë në Itali. Ai ishte i martuar dhe kishte 2 fëmijë.

Vepra letrare

* “Kur dynden vikingët”, novelë, 1993

* “Mugujt e mesjetës”, roman, 1993

* “Bukuroshja me hijen”, novelë, 1994

* “E bardha dhe e zeza”, roman, 1995

* “E panjohura”, Vdekja e “Gebelsit” novela, 1996

* “Shtëpia e mbetur përgjysmë”, roman, 1997, për të cilin Pjetër Arbnorit iu shtuan dhjetë vjet burg.

* “Vorbulla”, roman, 1997

* “Letër nga burgu”

* “Nga jeta në burgjet komuniste” (studime historike 1992)

* “Brajtoni, një vetëtimë e largët”, roman, 2000

* “Lufta për të mbetur njeri”, intervista, 1990-2000

* “Historia e Anglisë”, Andre Morua, përkthim, 1996

*******

Pjetër Arbnori

Vdekja e Gëbelsit

Lajmi se erdhi një mysafir i ri i jashtëzakonshëm u përhap menjëherë në gjithë kaparonin e madh si hangar vapori ku flinim mbi njëmijë veta. Grumbuj-grumbuj erdhën njerëzit te krevati i të dënuarit, kati i tretë, krahu i djathtë, rreshti i shtatëmbëdhjetë. Gjithë ato fytyra të vyshkura, me rrudha të thella, me kocka të dala, me sy të gropuar, sa shikonin qenin e vogël në mes të batanijes, zbuteshin, qeshnin e zgjateshin nga qenia e vogël që kishte qejf t’i mbante sytë e mbyllur  që çdo gisht që i afrohej te goja e pandehte si thithën e gjirit të së ëmës. Ata njerëz të lodhur dukeshin tashti si fëmija që mblidhen rreth një lodre të re që do t’u sjellë gëzimin e zbavitjes. Shumë e ledhatonin, po nuk u takonte të gjithëve ai fat. Këlyshi sa herë e ngisnin, cijaste si mi:i-i-i!

-Kërkon të hajë,tha njëri. Kërkon të pijë-e ndreqi një tjetër.

-Të përtypim pak bukë , ndoshta e ha, propozoi dikush.

Por doli se askush nuk kishte bukë. Racioni jepej në mëngjes dhe shumica e përlanin pa dalë në punë. Më të duruarit e ruanin gjysmën për drekë, por në darkë nuk mund të gjeje as dromca në gjithë kampin. Në darkë haheshin vetëm biseda për ëmbëlsira, gjellëra e mish të pjekur dhe njerëzit ngushëllonin veten duke kapërdirë pështymën.

-Kam unë një kore të fortë!-tha Dervishi, një kulak i arrestuar, sepse dhjetë kilometra afër katundit të tij ishte plagosur një kapter batalionit të ndjekjes.

-Përtype shpejt!, i thanë.

-Nuk kam dhëmbë, foli plaku.

U vendos t’i jepnim bukën më të riut të kaparonit, Dedë Mekshit, një djali të njomë nga Kelmendi, të cilin uria e kishte bërë të lëshonte shtat e të hollohej si kallam i egër. Kur nisi të përtypej Deda, të gjithë e harruan këlyshin e vogël e i kthyen sytë nga djali.

Shumë vetë e imitonin duke luajtur nofullat dhe përcillnin pështymën duke ëndërruar që ajo kore buke të gjendej në gojën e tyre.

Kur të gjithë menduan se korja tashmë ishte bluar e zbutur, Kristo Beqari tha:

-Nxirre!

Dedës i hipi një të skuqur në fytyrë, që i bëri të gjithë të zverdhen. Ai hapi gojën dhe foli i turpëruar:

-Më kaloi në bark, për zotin!

-Turp!

-Batakçi!

-Ha ushqimin e një kafshe të shkretë.

-Po sikur të të besonim ndonjë gjë më të madhe?-bërtitën njerëzit nga të gjitha anët.

-Pushonin!-ndërhyri dervishi, plaku pa dhëmbë që dha bukën. I bëftë mirë. Imja ishte buka, s’ishte juaja. Na një copë tjetër.

-Jo,-tha djali përvajshëm. Jepja një tjetri, kam frikë se e kapërdij përsëri.

-Jo, jo. Përtype ti. Hiqe mendjen prej saj e përpiqu të mos e kalosh.

Për një minutë Dedë Mekshi e nxori nga goja bukën e bërë llapë. Ia dhanë këlyshit me ceremoni. Po ai i miri erë pakës, pastaj u largua nga kapaku i gavetës me neveri. Provuan t’ia fusnin në gojë pak nga pak, por ai e nxori menjëherë.

-Shihet se është racë zotërinjsh-foli Çed Barkiçi me inat. Buzëhollët nuk kanë vend mes nesh.

-Është i vogël fort, i gjori, e mbrojti Kristo Beqari. Ka nevojë për qumësht apo sherbet.

-Do ët shkoj në thark të mjel Çërçillin-iu përgjigj malazezi me ironi.

Gjithë të tjerët qeshën.

Pas pak, një çifut solli një rriska të vogla sheqeri. Për nderim, çifutin e vunë në krye të vendit dhe e lejuan të përkëdhelte këlyshin me dorë. Kristoja shkriu njërën fetë me pak ujë në kapakun e gavetës, ngjeu gishtin e vogël në sherbet e ia futi qenushit në gojë. Të gjithë u shenduan, kur ai nisi të thithte me etje gishtin e njomur. Një copë herë u kënaqën të gjithë duke parë se si ushqehej.

...

E kështu qenushi i vogël filloi të rritej pak nga pak në mes të përkujdesjeve të të gjithë atyre njerëzve të vuajtur, veçse i ledhatuar pak si tepër. Ai nisi të llastohej shumë tasheparë lehtë kundër atyre që e ngacmonin. I kishte anda të bënte laradasha, i pëlqente kur e gicilonin nën bark, mundohej të kafshonte me kicat e vegjël kur i futnin gishtat në gojë-me nj fjalë, nuk dinte asgjë për punën e rëndë që bëhej, për kamionin gaz “Molotov” që bartte shpeshherë kufoma njerëzish pa dallim feje, krahine ideje, për ndëshkimet e rrahjet e toger Shahinit dhe shokëve të tij.

Në fillim Kristoja e ruajti shumë prej rojave, por kaluan dy-tri muaj i doli frika dhe e nxori në oborr. Vetëm nga togeri sybardhë e ruanin tepër. Në kohën e apelit e kishte mësuar të mos sillej kurrë ndërmjet rreshtave të kuadrateve. Këlyshi sa dëgjonte sinjalin shkonte e fshihej ndërmjet jastëkëve e nuk ndihej më për të gjallë. Shpesh fshihej edhe pa rënë sinjali, por gjithmonë një ose dy minuta më parë, krejt si ta ndiente orën. Porse zhdukej Shahini këlyshi dilte e lehte, lehte si të donte të shfrynte dufin e mbyllur. Dalëngadalë të dënuarit e njohën me jetën, me të mirën e të keqen dhe e mësuan ta shikonte botën me syrin e tyre. Atëherë e lehura e tij u bë disa llojesh: të burgosurve u lehte me gëzim, zëri i dilte i qarët dhe tingëllues. Për njerëzit që hynin e dilnin në kazermën ku banonte qenëria, ai kishte një zë hungërues dhe një lehje kërcënuese. Rojeve që e ndiqnin u lehte egër, preras. Të vinte çudi se sapo shikonte një uniformë sigurimi, e sulmonte me vërtik e s’dinte t’i ndahej. Rojet në fillim qeshnin me atë gjë të vogël që u ngatërrohej nëpër këmbë. Kur i mërziste tepër mundoheshin t’i jepnin ndonjë shqelm, por kur qeni provonte t’i kapte prej pantallonash, ata e ndiqnin si të tërbuar pa mundur ta zinin kurrë.

Si kaluan disa muaj e u rrit, ai nisi t’i dilte përballë edhe toger Shahinit e t’i lehte me forcë.

Një ditë togeri sybardhë e ndoqi atë aq fort, sa i ra kapelja, u mbyt në djersë por s’mundi e s’mundi ta zinte. Atëherë ai bërtiti.

-I kujt është ky dreq qeni?

-Më duket se i Shashos-iu përgjigj njëri.

Shashoja ishte një oficer i lartë i Sigurimit, që vinte rrallë, por të digjte prandaj Shahini nuk e pa të arsyeshme ta ndiqte më qenin.

...

Një ditë nëntori, kur dielli shkëlqente si në verë dhe ngrohte si në dimër, ata që ishin me pushim të ulur në shullë prapa kaparonit, panë një skenë të habitshme. Që nga larg u dëgjua një kuitje e gjatë dhe ca të lehura të thekshme. Një ngordhësirë e keqe që dukej si qen, iu afrua me shpejtësi telave me gjemba. Qimja nuk i dallohej se ç’ngjyrë kishte, kaq ishte i ndragur. Dukej si një skelet i mbështjellë me një lëkurë të pistë e të gërvishtur gjithandej. Qafa i kishte mbetur sa një gisht; koka i dukej tepër e madhe për atë trup; veshët lopatë i dukeshin shëmtim; vijat e brinjëve të dalluara shkoqur të futnin tmerrin. Kur arriti te telat kjo gjë e ligë, në vend që të ngadalësonte vrapin mori turr edhe më shumë. Po telat poshtë ishin tepër të shpeshtë, hapësirat tepër të vogla dhe qe i mbeti në mes të gjembave. U tërhoq prapë me forcë dhe lëkura iu ça keq, por ai prapë mësyni për të hyrë brenda kampit.

Dikush prej robërve dalloi në veshin e majtë të ngordhësirës një njollë të madhe ngjyrë kafe dhe thirri me gëzim:

-Oh, Gëbelsi! Gëbelsi ynë!

Veç të ishe aty e ta dëgjoje kafshën e shkretë se çfarë klithme të mallëngjyer që nxorri kur dëgjoi emrin e vet. Tashmë nuk vinte re asnjë pengesë. Sulej turravrap pa pyetur për tela me gjemba, i jepte trupit me forcë për të përshkruar hapësirat e vogla, lëkura iu bë copë nga të çarat, gjaku i rridhte rrëke në gjithë trupin dhe hovte e hovte gjithnjë përpara, vetëm përpara.

-Gëbels! Gëbels! Gëbels!-thirrën të gjithë.

Qeni u tërbua, u çmend fare nga thirrjet e miqve të tij dhe telat i dukeshin si penj të bezdisshëm që se linin të hynte brenda. Ai nuk i ndjente më dhimbjet, nuk i shikonte plagët, çjerrjet dhe gjakun që i rridhte. Megjithatë, nuk ia doli dot të kapërcente telat.

-Më lart Gëbi, më lart! Hidhu të marsha të keqen!-thirri një plak i gjymtuar.

...

Qenin e zunë pa shumë mundim dhe e mbanin tre-katër vetë që të mos u ikte. Hasan Dida se ku gjeti një tel të gjatë, e lidhi mirë e mirë dhe doli jashtë gardhit të telave me gjemba. Bëri nj copë të gjatë rrugë derisa arriti prapa kazermës. Kuadratet u shpërndanë. Shumica shkuan pas kazermës për të parë se ç’po bëhej. Hasani e lidhi Gëbelsin në një shtyllë nga dhjetë metra përtej rrethimit. Gjeti prapë një copë teli dhe e lidhi edhe më shtrëngueshëm qenin.

-pse e zgjat ai dreq! T’i japë një plumb e mbaron puna. Apo ka frikë se mos ngjallet përsëri?-tha dikush.

Po Hasani iku prapë diku dhe u kthye me një hu të gjatë me majë që e mbante si ushtë në dorë. Njerëzit ende s’po kuptonin se ç’kishte ndër mend të bënte. Ai hoqi xhaketën ngadalë. Prapë dekoratat tringëllinin si zile mushkash. Pastaj zhveshi mëngët dhe kapi hurin.

-More, ç’po bën ky? Ne për budalla e njihnim, por për katil jo!-tha dikush. Hasan Dida sulmoi me hurin si kalorësi mesjetare me shtizë. Njerëzit mbyllën sytë dhe pritën goditjen. Po goditja s’u dëgjua, vetëm ulërima e qenit. Ai nuk kishte më sy që ta qëllonte për vdekje, por ia kishte ngulur majën në trup dhe ishte tërhequr.

Nisi një beteje shëmtuar, e tmerrshme, e përgjakur, makabre, ku njëri sulmonte dhe tjetri qëndronte. Te Hasan Dida ishte grumbulluar mëria e sa e sa muajve ndaj qenit, e cili e kishte bërë gazin e kampit Te qeni ishte mbledhur i gjithë shpirti i qëndrueshmërisë së të vuajturve. Ashtu i lidhur me tela, ai qëndronte drejt mbi dy këmbët e para. Sa herë e shponte huri ai ulërinte me inat; gërmushej e përpiqej të kafshonte drurin e mprehtë. Njerëzit e kuptuan se qëllimi i Hasan Didës nuk ishte zhdukja, por torturimi i Gëbelsit të shkretë. Ishte djersitur e bërë ujë. Flokët fillça të verdhë, të shpëlarë i kishin rënë mbi ballë e i zinin sytë, kapa i kishte shkuar shtrembër, njëra mëngë e këmishës i varej. Sa herë që ngulte hurin në mish, gjëmonte si të shfrente dufin e mbledhur lëmsh në grykë.

-Hë!...Hë!”...Hë!...

Nuk ka gjë më mizore se inati i atyre që s’kanë qenë trima kurrë.

Qeni u bënte ballë heroikisht sulmeve të tërbuara. Huri e shponte pa mëshirë sidomos në gojë, në hundë në sy. Gjaku i rridhte gjithkah. Tashmë Gëbelsi dukej si një copë mishi e gjallë pa formë e fytyrë. Kush kishte zemër t’i shkonte do të vërente se nuk ishte qeni i lidhur që kishte frikë, po sigurimi i inatosur Gëbëlsi qëndronte drejt; mbështetur në dy këmbët e para, me kokën lart e syrin pishë. I kishte hallall vërtet trembëdhjetë gjyshat fisnikë.

Njerëzit u revoltuan nga sjellja mizore e Hasan Didës dhe nisën të bërtasin. Atyre që s’i kanë njohur kampet e shfarosjes në Shqipëri mund t’u duket e thjeshtë folja “me bërtitë”, po ata që kanë kaluar muaj e vjet në to, e dinë mirë se të lëshoje një britmë kushtimi, duhej të pritje menjëherë një breshëri automatiku në trup ose një plumb parabeli në kokë

Po atë ditë, të gjithëve u iku frika, u harruan fytyrat e tmerrshme të rojeve dhe zhurma e njohur e kamionit gaz “Molotov” që merrte kufomat e mbështjella me batanije.

-Hë!-shfrente Hasani dhe ia ngulte qenit hurin në gojë.

-Au!-ulërinte qeni dhe mundohej të kafshonte hurin e përgjakur.

-Të poshtër!

-Kriminelë!

-Njerëz pa shpirt!

-Kështu keni vrarë edhe shokët tanë!

-Kështu i torturoni njerëzit në Sigurim!-thërrisnin nga të gjitha anët.

-Do ta paguani, do ta paguani! Të poshtër!

Gebelsi i vogël s’u rrëzua as edhe njëherë, nuk lëshoi as edhe një britmë vajtimi e frike gjatë gjithë torturës. Vetëm tashmë reagonte jo aq shpejt, hungëronte më kërcënueshëm, por më rrallë dhe mezi merrte frymë. Hasan Dida, që s’e priste nj qëndrim të tillë ishte zbehur e përçudnuar më keq se qeni dhe vetëm turpi e mbante në këmbë; kaq ishte këputur. Herën e fundit kur i mëshoi hurit, qeni ia shtrëngoi aq fort me dhëmbë sa Hasanit i rrëshqiti këmba e qe duke rënë. Dikush qeshi. Ai u ngrit, tërhoqi hurin e mezi ia shkuli goje. Dhe kur u përgatit që t’ jepte goditjen tjetër, qeni vari kryet dhe dha frymën e mbrame. Trupi i mbeti si në fillim, në pozicion mbrojtje ulur në bisht, mbështetur në dy këmbët e para si statuja “vdekja e Centaurit” e Antuan Burdelit.

Veç ai që e ka parë atë mermer të gdhendur mjeshtërisht, mund ta përfytyrojë “Vdekjen e Gëbelsit” në kampin e shfarosjes. Them “vdekjen”, se s’guxoj të them se ngordhi kjo qenie kaq fisnike.