Vlerat e një shoqërie në ripërkufizim

(Shënime për librin e Miranda Haxhisë Kur qante  Hirushja e Bllokut)

 Nga Dashnor Kokonozi

Për dikë që për arsye të ndryshme nuk mund të ndjekë në mënyrë të përditshme  zhvillimet kulturore, artistike e intelektuale në Shqipëri, nuk do të kishte rekomandim më të vlefshëm e praktik se sa t’i drejtohej faqeve të librit më të fundit të Miranda  Haxhisë: Kur qante  Hirushja e Bllokut, (botim i Shtëpisë botuese Ilar) për të marrë jo vetëm një informacion të saktë, por edhe një opinion që jepet sa me modesti aq edhe me përgjegjësi profesionale.

Libri ka trajtën e një dritareje të hapur nga ku secili, sipas interesit mund të kundrojë atë hapësirë të botës shpirtërore shqiptare, që i intereson, mund të mësojë mbi nivelin e kulturës së komunikimit dhe problemet e mediave në Shqipëri, për artet figurative dhe zhvillimet letrare, për dramat në hapësirat skenike dhe ato që kanë ndodhur e ndodhin  në jetë, do të njohë portrete njerëzish pasionantë e me humanizëm të pashoq, të cilët kalojnë në mënyre pothuaj anonime përmes nesh, por do të marrë informacion edhe për zhvillimet sociale dhe të pathënat e korridoreve të politikës etj.

Natyrisht të shkruash rreth një tematike kaq të gjerë, të ndalesh e të përcaktosh me dorë të sigurt  të veçantën e individëve të shquar, të shkrimtarëve, regjisorëve, piktorëve, por shpesh edhe të personave të  panjohur nga publiku i gjerë, kjo para së gjithash shtron detyrimin e thellë ti ndjekësh hap pas hapi këto zhvillime, në të gjithë elementët e tyre të veçantë. Pra të kesh atë vesin që po bëhet gjithnjë e më i rallë midis shqiptarëve: pasionin për lexim. E megjithatë kjo nuk është e mjaftueshme. Një informacion, sado i përditësuar qoftë, nuk mund t’i ofrohet lexuesit pa u analizuar së pari në tërësinë e tij nga vetë personi që merr përsipër ta shprehë atë publikisht, pa ia nënshtruar atë forcës së analizës që të jep formimi personal.

Titulli i librit të tërheq veçanërisht vëmendjen për sintetizimin që i bën një fenomeni të pashëndetshëm e pothuaj  pervers që vërehet jo rrallë në shtypin shqiptar: hapësira e gjerë dhe e papërligjur që u lihet bëmave të individëve që ishin në majën e kupolës së regjimit dhe këmbëngulja  e tyre që të thonë fjalën e fundit për natyrën e diktatorit apo diktaturës. Pra janë të tillë njerëz të lidhur kërthizërisht me regjimin, që gjithë jetën kanë fjetur në një shtrat, të cilin e ndante vetëm një mur nga dhoma e diktatorit, të cilët  në vend që të shprehin mea culpa,  qoftë edhe me zë të ulët, çmendurisht nuk lodhen së shpjeguari viktimave dhe gjithë shoqërisë së traumatizuar shqiptare, cilësitë e larta “humane” të diktatorit, se e keqja nuk ka ardhur prej tij, por prej atyre që e manipulonin etj., nga të cilët kanë vuajtur edhe vetë ato që M. Haxhia i  quan “Hirushe”. 

Këmbëngul në vlerën simbolike të kësaj gjetjeje (që në fakt është titulli i një prej analizave të shumta që gjenden brenda faqeve të tij), sepse ndryshe nga sa ndodh në vende të tjera, që kanë patur të njëjtin fat historik në gjysmëshekullin e  kaluar, në Shqipëri dëgjojmë të flitet më fort për fatin e dhëndurëve dhe të rejave të familjeve të kriminelëve se sa për fatin e viktimave, të flitet e shkruhet për dhembshurinë ndaj nipërve e mbesave të atyre që e shtynë vendin në humnerë, më fort se sa për ata që ranë në humnerë, për ata prindër që u ndanë egërsisht nga fëmijët, për ato familje e dashuri që u kalbën burgjeve e kënetave.

Pikërisht të tilla arsyetime të vijnë vetiu në mendje tek sheh punën voluminoze që ju ka dashur të përballojë M. Haxhisë në shkrimin e këtij libri. Por veç analizimit të anëve të dyshimta të shoqërisë shqiptare  shohim se në të  i kushtohet mjaft vend ndjekjes në vazhdimësi të atij dimensioni krijues e intelektual të vendit që shpesh i kalon pa rënë në sy kalimtarit të zakonshëm apo edhe atyre që janë të prirur të shohin rreth vetes vetëm një ligatinë sociale e intelektuale.

Nuk është fare e habitshme që autorja në librin e saj një vend të veçantë i kushton edhe rolit të mediave të ndryshme, të print mediave në tërësi. Në intervista të veçanta me persona të njohur të kësaj fushe, e shohim atë t’u drejtojë pyetje të tilla, që në thelb do të dëshironte t’u bënte edhe shikuesi i thjeshtë i ekraneve që  flasin shqip, si një mënyrë për t’u dhënë atyre në dorë një çelës për të kuptuar atë proces të gjatë pune e krijimtarie, nga i cili ata ndjekin vetëm fazën e realizimit përfundimtar; shfaqjen në ekran.

Natyrisht faqe pas faqeje vëren se M. Haxhia nuk është e prirur të shohë vetëm shkëlqimin e asaj bote të cilën duket se e njeh në thellësi. Sikundër vetë publikut të gjerë dhe analistëve e sociologëve të shtypit, ajo  nuk ngurron të thotë fjalën e saj për cilësinë e një pjese të shtypit shqiptar. Kështu, në esenë: Median e shkruar po e vret mediokriteti, ajo shpreh idenë se koncepti i krizës së medias së shkruar, ka brenda krizë e fjalës së shkruar, kulturën dhe thellësinë e argumenteve. Gazetat shqiptare, nënvizon ajo, vuajnë antikapin e madh të mungesës së cilësisë së fjalës së shkruar dhe abuzimin e zakonshëm me fjalë... Vështirë se ndokush do të ndjente dëshirën t’i shtonte gjësendi tjetër këtyre konstatimeve.

Më tej vërejmë ndjeshmërinë e Haxhisë për plagët tejet të dukshme e që rrjedhin ende gjak e dhimbje, që diktatura komuniste ka lënë mbi trupin e Shqipërisë. E vërejmë këtë te refleksioni i dridhshëm “Jet’ trembur se mos vdesi” që ajo e cilëson edhe si reportazh nga ferri, e shohim te përshkrimi i trishtuar, i një poeti që ikën nga jeta, te  buzët e pazëshme të një poeteje që vdes në vetmi etj.

Në libër gjejmë edhe disa nga zhvillimet e skenës së teatrit  shqiptar, për punën krijuese  të disa prej regjisorëve dhe aktorëve të saj të parapëlqyer, për ata fenomenin aq të panjohur e të paimagjinueshëm disa vite më parë të sjelljes së personave që vuajnë dënimin në burg në një sallë teatri etj.

Një vend të rëndësishëm në libër zënë intervistat me shkrimtarë dhe artistë të njohur, përshtypjet për libra të shumtë dhe autorë me të cilët ajo ndjehet më afër. Nga gjithë kjo kuptojmë se kopshti saj sekret, pasioni i saj i madh  mbetet letërsia artistike. Në faqet që i kushtohet kësaj fushe vërehet një punë tejet e kujdesshme për të dalë nga analizat e cekta dhe shtrati i pyetjeve rutinë, të cilat shpesh herë janë përgjegjëse për përgjigje po aq rutinë.

 Intervista me Kadarenë zhvillohet jashtë shtigjeve të njohura e aq të përsëritura të raporteve të shkrimtarit me diktaturën, biseda me Vath Koreshin synon të gjeje të veçantën e një autori të tillë, që ka vendin e tij të padiskutueshëm në historinë e letrave shqipe, ajo nuk e fsheh adhurimin e saj kur shkruan për Podrimjen, Agollin, për krijues më ët rinj si A. Çipa etj.

Mbërrin në faqet e fundit të këtij libri dhe vërtet vëren se je më afër realitetit shqiptar, se ke të bësh me një shoqëri që po i largohet së kaluarës së saj të trishtuar, se po ripërkufizon vlerat e saj, një shoqëri që i ka një sërë problemesh të padiskutueshme, por që është tepër e nxituar ta shohësh  vetëm si një shkretëtirë shpirtërore, si një tokë shterpë, që prodhon gjithçka veç vlerave shpirtërore.

Vlera krijohen çdo ditë, por ajo për të cilën kemi më shumë nevojë është rritja e ndjeshmërisë dhe vëmendja që shteti dhe shoqëria duhet t’u kushtojë atyre,  heqja qafe e një ndjenje të trashëguar inferioriteti, rivlerësimi i imazhit të vetvetes dhe i krijimtarisë së mjkut, artistit e shkrimtarit, që përshëndesim çdo mëngjes.